Friday, March 07, 2008

Samizdat volume 1.4

If you are in Armenia, please print and distribute among friends. If you are in Armenia and know people who want to have news but cannot access it on the internet, please print copies and distribute. But remember NOT to print a color copy - print only a black and white copy. Items printed in color leave markers, originally done to defeat counterfeiters, that will enable security forces to match a print with the printer. Black and white prints do not have that problem.

ՊԱՅՔԱ՛Ր, ՊԱՅՔԱ՛Ր, ՄԻՆՉԵՎ ՎԵ՛ՐՋ
ընդհատակյա թերթ
www.Payqar.org
07.03.08 (March 7, 2008)

ՍԴ-Ն ԳՆԱՑ ՈՐՈՇՈՒՄ ԿԱՅԱՑՆԵԼՈՒ
ՀՀ Սահմանադրական դատարանում այսօր ավարտվեց փետրվարի 19-ին տեղի ունեցած նախագահական ընտրությունները անվավեր ճանաչելու պահանջով դիմումների քննարկումը: ՀՀ առաջին նախագահ, նախագահի թեկնածու Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի լիազոր ներկայացուցիչներ Արտակ Զեյնալյանը, Վահե Գրիգորյանը եւ Պարգեւ Օհանյանը հանդես եկան եզրափակիչ խոսքերով, իսկ պատասխանող կողմը շարունակեց պնդել իրենց իրականացրած կեղծիքները: Այդքանով, ՍԴ-ն ավարտեց դիմումների քննարկումը եւ գնաց խորհրդակցական սենյակ որոշում կայացնելու: Ստորեւ ներկայացնում ենք փաստաբան Վահե Գրիգորյանի խոսքն ամբողջությամբ.

«Ի լրումն նախկինում մեր կողմից ներկայացված դիմումի եւ բացատրությունների` սույն ամփոփիչ ելույթում ընդամենը հակիրճ կանդրադառնանք հետեւյալ 3 հարցադրումներին.

1. Հայաստանի Հանրապետության Նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանը միջամտել է նախընտրական քարոզչությանը, իրականացրել է նախընտրական քարոզչություն հօգուտ Նախագահի թեկնածու Սերժ Սարգսյանի եւ ընդդեմ դիմողի: Սույն հանգամանքը որեւէ կերպ չի առարկվել պատասխանողների կողմից: Ավելին,ի պատասխան մեր հարցի` պատասխանողի ներկայացուցիչ Գ. Ազարյանը պատասխանեց, որ Հայաստանի Հանրապետության Նախագահը «ոչ թե զբաղվել է նախընտրական քարոզչությամբ, այլ քաղաքական գործունեությամբ»: Իրականության մեջ սա ոչ թե առարկություն էր մեր պնդմանը, այլ դրա հաստատումը, քանի որ նախընտրական քարոզչությունը քաղաքական գործունեության ամենավառ դրսեւորումներից է: Ավելին, դատարանի հարցերից մեկին պատասխանելիս նույն ներկայացուցիչը իր խոսքում բառացիորեն նշեց, որ ներկայացված քաղաքական գործունեության մեջ որոշակիորեն կային նախընտրական քարոզչության տարրեր: Բացի այս, եթե մի պահ վերանանք մեր բոլոր առարկություններից առ այն, թե ինչպես է Հայաստանի Հանրապետության Նախագահի պաշտոնում ընտրվել Նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանը 2003թ.-ին, ապա զուտ պաշտոնական վիճակագրության հիման վրա նրան կողմ են քվերակել ընտրողների 1 մլն-ից ավելին: Դատարանին խնդրում ենք այս թվին համադրել Սերժ Սարգսյանին ընտրված համարելու համար անհրաժեշտ այն 46.000 ձայները, որոնք նրա համար ապահովել են մեկ փուլով ընտրվելու հնարավորություն: Մի±թե Հայաստանի Հանրապետության Նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանը այս երկրում չունի 46.000 համակիրներ եւ ընտրողներ, որոնք նրա կոչով եւ հորդորով իրենց ձայնը կտային թեկնածու Սերժ Սարգսյանին:

2. Հայաստանի Հանրապետության վարչապետ Սերժ Սարգսյանի պաշտոնավարման արդյունքում ձեւավորված թեկնածուների միջեւ պայմանների հավասարության վերաբերյալ թեկնածուի ներակայացուցիչը Բարձր դատարանի առջեւ հայտնեց, որ այդ հավասարությունը կարող է լինել միայն հարաբերական: Ըստ էության չենք կարող առարկել այն փաստարկին, որ հավասարությունը բացարձակ չի կարող լինել ամեն դեպքում, սակայն եթե հարաբերական հավասարության սահմանը ընդգրկում է նաեւ վարչապետի լիազորությունների ծավալը, ապա այդ դեպքում ո±րն է անհավասարությունը: Վարչապետի լիազորությունների ծավալից առավել լիազորություններ ունի միայն հանրապետության Նախագահը, որը, ինչպես մեր ընդդիմախոսներն են պնդում, պարտավոր չէ նախընտրական քարոզչության մասնակցելիս դադարեցնել իր լիազորությունները: Փաստորեն, հարաբերական հավասարության սահմանը ներառում է այն առավելագույնը, որից դուրս այլեւս չկա որեւէ լիազորություն կամ դիրքի առավելություն: Այս դեպքում տարակուսելի է, թե ինչու է առհասարակ օրենսդրորեն ամրագրված թեկնածուների միջեւ հավասարության ապահովման պայմանը, այն դեպքում, երբ թեկնածուների միջեւ անհավասարությունը տեսականում եւ գործնականում անհնար է: Մեր կարծիքով հարաբերական հավասարության սահմանը ոչ մի դեպքում իր մեջ չի կարող ներառել Հայաստանի Հանրապետության վարչապետի սահմանադրական լիազորություններից եւ ոչ մեկը:

3. Ընդամենը 29.02.2008թ. մեր դիմումի մեջ այս դատարանին մենք կանխատեսումների ձեւով դատողություններ էինք ներկայացրել առ այն, որ ինչքան վտանգավոր կլիներ մեր երիտասարդ հանրապետության ժողովրդավարության համար Հայաստանի Հանրապետության Զինված ուժերի ներքաղաքական հարցերի հորձանուտում ներքաշվածությունը, եւ ինչ անդառնալի վնաս կհասցվեր մեր երկրում մարդկանց ազատություններին եւ իրավունքներին Զինված ուժերի` սահմանդրորեն ամրագրված ներքաղաքական հարցերում չեզոքության պայմանի խախտումը: Արդեն 7 օր է` ներառյալ նաեւ սույն դատավարության ողջ ընթացքի համար մեր դատողություններն այլեւս կանխատեսումներ չեն. դրանք իրականություն են:

Պատմության ընթացքում շատ հազվադեպ է պատահում, երբ այս կամ այն համայնքի, պետության, հասարակության տնտեսական, մշակութային, սոցիալական, քաղաքական պատասխանատվությունն ընկնում է արդարադատության ատյանի վրա:

Այս դատարանն իր որոշմամբ կհավաստի, թե որքանով է Հայաստանի Հանրապետությունն իրավական պետություն եւ հավատարիմ այդ պետության սկզբունքներին:

Այս դատարանի պատասխանատվության ներքո է նաեւ պատասխանել, թե որքանով է մեր հանրապետությունը սոցիալական պետություն` հաշվի առնելով այն իրողությունը, որ վիճարկվող որոշման ուժի մեջ մնալը բացառելու է ցանկացած քաղաքացիական համերաշխության դրսեւորում: Իսկ քաղաքացիական համերաշխությունը ցանկացած սոցիալական պետության առաջնային բնութագրիչն է:

Ժողովրդավարության սկզբունքին հավատարիմ մնալը բացառվում է ցանկացած անազատ ընտրության իրականացմամբ: Եւ այս դատարանի հայեցողության սահմաններում է գտնվում որոշել, թե որքանով է գոյություն ունեցող փաստացի պետական կառույցը հավատարիմ ժողովրդավարության սկզբունքներին:

Եւ ի վերջո, ամենակարեւորը` ճգնաժամը, որ առկա է մեր երկում պայմանավորված զանգվածային եւ համակարգված ընտրախախտումներով, ստանալու է իր լուծումը: Այն կարող է լինել ներքին ռեսուրսի կամ օտար միջամտությունների արդյունքում: Ներքին իրավական ռեսուրսը ամբողջությամբ սպառված է: Մնացել է միայն օտար միջամտությունների ռեսուրսը, որի կիրառումը մեր երիտասարդ հանրապետությանը արտաքին քաղաքական ասպարեզում որոշակի ազատություններից զրկելու վտանգ է պարունակում: Եւ ուրեմն, 8 դատավորների ուսերին է ծանրացել Հայաստանի Հանրապետության ինքնիշխանության սահմանի որոշումը: Հուսով եմ, որ այդ սահմանը համապատասխանելու է մեր Սահմանադրության նախաբանին»:

Ի դեպ, ՍԴ որոշման հրապարակման վերջնաժամկետը մարտի 8-ի 24.00-ն է:

Սերժ Սարգսյանի տխուր ելույթի մեկնաբանությունները
Մարտի 6-ին կայացած կառավարության նիստում Սերժ Սարգսյանը մի տխուր ելույթ է ունեցել իր նախարարների առջեւ, որը ոչ թե պատասխաններ, այլ հարցեր է առաջացրել: Մեկնաբանենք Սերժ Սարգսյանի ելույթի որոշ դրույթներ:

«Ուզում եմ մեկ անգամ եւս փաստել, որ տեղի ունեցավ այն, ինչի մասին ամիսներ շարունակ մենք խոսում էինք, բայց չկարողացանք կանխել: Եւ եթե չկարողացանք կանխել, ապա մեղավոր ենք նաեւ մենք»,-ասել է Սերժ Սարգսյանը:

Մեկնաբանություն.
Եթե Սերժ Սարգսյանն ընդունում է, որ մեղավոր են նաեւ իրենք, ուրեմն իրենք պետք է բարոյականություն ունենան եւ առաջինը հրաժարական տան: Եթե վարչապետը չի կարողանում, ոստիկանապետը չի կարողանում, ազգային անվտանգության ծառայության պետը չի կարողանում կանխել իրադարձությունների ընթացքը, ուրեմն գործ ունենք ապաշնորհների հետ, ուրեմն նրանք բոլորը պետք է առաջինը հրաժարական տան: Սերժ Սարգսյանը չկարողացավ կանխել նաեւ հոկտեմբերի 27-ը: Բայց հրաժարական տալու փոխարեն սկսեց պատժել 27-ի զոհերի հարազատներին, բոլոր նրանց, ովքեր ուզում էին բացահայտել հոկտեմբերի 27-ը: Հիմա չի կարողացել կանխել մարտի մեկը, բայց հրաժարական տալու փոխարեն խոսում է բոլորին պատժելու մասին:

------
«Մենք ունեցանք նյութական կորուստներ, բարոյական կորուստներ` կապված մեր երկրի անվտանգության հետ, եւ կորուստներ` կապված մեր երկրի միջազգային հեղինակության հետ»,- ասել է Սերժ Սարգսյանը:

Մեկնաբանություն.
Բա ինչպիսի~ բարոյական կորուստներ ունեցանք հոկտեմբերի 27-ից հետո, միջազգային հեղինակության ինչպիսի~ կորուստներ ունեցանք: Ինչո՞ւ պիտի հանդուրժենք, որ սերժսարգսյանների նմանների շնորհիվ անընդհատ ունենանք մարդկային, բարոյական, նյութական, հեղինակության կորուստներ: Այդ ինչ բարոյականությամբ նրանց պիտի հանդուրժենք, նրանց հետ պիտի երկխոսության գնանք: Իսկ ավելի բարոյական չէ՞, որ նրանք ինքնակամ հեռանան:

----
«Հասարակության մեջ չարությունը մեծացել է, հասարակությունը երկփեղկված է, եւ այս առումով, ես ակնկալում եմ բոլորիդ ակտիվ աշխատանքը այս ուղղությամբ: Պետք է մտնել երկխոսության մեջ, պետք է վիճել, բացատրել նույնիսկ` եթե դիմացինդ չի հասկանում: Նույնիսկ` եթե դիմացինդ ատելությունից կուրացած է: Երրորդ, ես պասիվություն եմ նկատում բոլորիդ աշխատանքներում, միջազգային կազմակերպությունների հետ կապված, ընդհանրապես, իրավիճակը ճիշտ ներկայացնելու հետ կապված: Ես առաջարկում եմ, որպեսզի բոլորդ ուշադրությամբ ուսումնասիրեք բոլոր այն նյութերը, որոնք մատուցվում են պաշտոնական խողովակներով, պետական կառավարման մարմինների կողմից եւ ձեզ հավաստիացնում եմ, որ այս տեղեկատվությունը ճշմարտություն է եւ առանց վարանելու դուք կարող եք հենվել այս փաստերի վրա»:

Մեկնաբանություն.
Արդյո՞ք սա չի նշանակում, որ Սերժ Սարգսյանի նախարարները չեն հավատում իրենց վարչապետին, չեն հավատում նրա ներկայացրած նյութերին, չեն հավատում պաշտոնական խողովակներով տրվող քարոզչությանը, չեն հավատում ոստիկանության ներկայացրած տեղեկատվությանը, չեն հավատում Ռոբերտ Քոչարյանի ելույթներում ասվածներին: Եթե հավատում են, ինչո՞ւ է Սերժ Սարգսյանը պիոների նման երդվում, որ դրանք ճշմարտություններ են: Ճշմարտությունն ապացուցելու համար չեն երդվում: Արդյո՞ք սա չի նշանակում, որ Սերժ Սարգսյանի ղեկավարած բուրգն իրոք քանդվել է, իրոք ճաքեր է տվել եւ այն պահվում է ռեպրեսիվ ապարատի միջոցով: Պատկերացնու ե՞ք, եթե նախարարները հավատային իրենց վարչապետին, ի~նչ ոգեւորությամբ կլծվեին նրա ճշմարտությունները պաշտպանելու գործին:

-----
«Փառք Աստծո, որ մեր բանակը կարողացավ մեկ անգամ եւս ապացուցել, որ կայացած կառույց է եւ կարողացավ համարժեք արձագանքել մեր անվտանգությանն սպառնացող խնդիրներին»,- ասել է Սերժ Սարգսյանը:

Մեկնաբանություն.
Ի՞նչ նկատի ունի Սերժ Սարգսյանը. որ բանակը կարողացավ կրակել սեփական ժողովրդի, խաղաղ ցուցարարների վրա՞, որ կարողացավ սադրել մարտի 1-ի իրավիճակը՞: Ադրբեջանական բանակը մեկ հարձակումով կարողանում է գրավել տարածաշրջանի ամենամարտունակ բանակի պահպանած դիրքերը եւ մի քանի ժամ հետո միայն, երկու վիրավոր զինվոր թողնելով, տարածաշրջանի ամենամարտունակ բանակը կարողանում է ետ վերցնել գրաված դիրքերը: Սա պաշտոնական տեղեկատվությամբ: Իրականում խոսակցություններ կան, որ այդ դիրքերը դեռ ադրբեջանակլան բանակի ձեռքում են: Ինչո՞ւ, որովհետեւ զինված ուժերի գլխավոր շտաբի պետն ու պաշտպանության նախարարը ուղնուծուծով ներքաշված են Սերժ Սարգսյանի ներքաղաքական խաղերում, բանակը թողած պաշտպանում են Սերժ Սարգսյանի դիքերը: Նրանք պատրաստ են կորուստներ ունենալ նաեւ ղարաբաղյան դիրքերում, միայն թե պահպանեն Սերժ Սարգսյանին:

-------
«Բոլորիդ կոչ եմ անում լինել ակտիվ, լինել նախաձեռնող, մենք հետամուտ ենք լինելու, որպեսզի բոլոր մեղավորները պատժվեն: Սա հարյուր տոկոս խոստանում եմ բոլորիդ. սա խոստում չի, սա պարտականություն է, որ ես անելու եմ»,-ասում է Սերժ Սարգսյանը:

Մեկնաբանություն.
Իսկ եթե մեղավորը Սերժ Սարգսյանն է, ո՞վ պիտի հետամուտ լինի, որ նա պատժվի: Մենք իրավունք ունե՞նք ունենալ մեղավորներին պատժելու մեր հետամուտ լինելու իրավունքը: Եվ ինչու՞ Սերժ Սարգսյանը հոկտեմբերի 27-ից հետո 100 տոկոսով չխոստացավ պատժել մեղավորներին եւ ինչու՞ դա Սերժ Սարգսյանի համար պարտականություն չէր: Եվ ընդհանրապես, զարմանալի է չէ՞, որ հոկտեմբերի 27-ից հետո Սերժ Սարգսյանի «Հայլուրն» այսքան ողբերգական տոներով չէր, այսքան շատ չէր խոստանում պատժել մեղավորներին, այսքան շատ երեւանցիներից կարծիք չէր հարցնում, որ դատապարտեն 27-ի կազմակերպիչներին: 27-ի գործը Քոչարյանը համարեց ուչաստկովիի բացահայտելու գորրծ, իսկ այսպիսի ծավալով գործ Քոչարյանն ու իր գլխավոր դատախազը դեռ չէին տեսել:

Իրեն «պատին դեմ տված իշխանությո՞ւն, թե` Տեր-Պետրոսյանի աճող ժողովրդականությո՞ւն
Ռուսական «FinTimes» ինտերնետային պարբերականը երեկ հրապարակել է հայաստանյան ներքաղաքական վերջին իրադարձություններին նվիրված հոդված:

Դրանում, մադնավորապես, նշվում է, որ փետրվարի 19-ին կայացած նախագահական ընտրությունների արդյունքների բողոքարկման գործընթացը, ընդդիմության բազմահազարանոց հանրահավաքները, որոնք իշխանությունների կողմից զսպվում են արյունահեղությամբ, եւ հայտարարված արտակարգ դրության ռեժիմը հանգեցրել է նրան, որ այսօր Հայաստանը ոչ այնքան Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի կողմից է, որքան` Սերժ Սարգսյանի դեմ: «FinTimes»-ը գրում է, որ իրեն խայտառակ ընտրություններով վարկաբեկած իշխանությունը կրիտիկական պահին չդիմացավ եւ «ձեռքերին ազատություն տվեց»` մի ակնթարթում իր դեմ տրամադրելով ամբողջ միջազգային հասարակայնությանը: Պարբերականը նշում է, որ Հայաստանում ընդդիմադիր շարժումը գլխավորում է հենց այն նույն Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը, որը 1980-ականների վերջերին իր կազմակերպած հանրահավաքներով կարողացավ Հայաստանում ջախջախել խորհրդային իշխանությունը: Հոդվածագիրը իրադարձությունների հետագա զարգացման մի քանի տարբերակներ է կանխատեսում: Ըստ հոդվածագրի, այն տարբերակները, որոնք ենթադրում են կողմերի միջեւ փոխզիջում, ճշմարտանման չեն, իսկ մյուս տարբերակները, որոնք ենթադրում են, որ արտակարգ դրության չեղյալ հայտարարումից հետո լարվածությունը ավելի կխորանա, Տեր-Պետրոսյանին կամ տանում են նախագահի նստավայր, կամ էլ` բանտ: «Երկու դեպքում էլ իշխող կոալիցիան վարկաբեկվելու է, ինչը վերջինիս համար ձեռնտու չէ»-կարծիք է հայտնում հեղինակը:

«Ռուսաստանի համար ի՞նչ է ներկայացնում իրեն «պատին դեմ տված» հայաստանյան իշխող կոալիցիան եւ ի՞նչ Տեր-Պետրոսյանի աճող ժողովրդականությունը»,-հարց է տալիս հեղինակը: «Այն, որ Հայաստանը Ռուսաստանի համար ռազմավարական տեսանկյունից շատ կարեւոր երկիր է, կասկած չկա: Եվ, ի տարբերություն, Ռուսաստանի դեմ ագրեսիվորեն տրամադրված Վրաստանի կամ Ադրբեջանի, ուր ԱՄՆ-ը «նշանակել է իր մարդկանց» մենք դեռ Հայաստանը պահում ենք: Իսկ Հայաստանի նկատմամբ վերահսկողության կորստով Կրեմլը ամբողջությամբ կկորցնի Կովկասը»-եզրափակում է հոդվածագիրը:

ԱՄՆ-ի վերաբերմունքը կախված կլինի իշխանությունների հետագա քայլերից
Հայաստանում ԱՄՆ-ի դեսպանատունը երեկ տարածել է հայտարարություն, որում, մասնավորապես, նշվում է, որ մարտի 7-ին Հայաստան է ժամանել ԱՄՆ-ի պետքարտուղարի Եվրոպայի ու Եվրասիայի հարցերով տեղակալի օգնական Մեթյու Բրայզան:

Այցի ընթացքում նա հանդիպել է ՀՀ նախագահ Ռոբերտ քոչարյանին, Վարչապետ Սերժ Սարգսյանին, ԱԳ նախարար Վարդան Օսկանյանին, ՀՀ առաջին նախագահ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանին եւ ընդդիմադիր այլ քաղաքական առաջնորդների եւ քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչների: Հանդիպումների ընթացքում նա խոսել է արտակարգ դրությունը չեղյալ հայտարարելու անհրաժեշտության մասին: Բրայզան նաեւ նշել է, որ լարվածությունը թուլացնելու լավագույն միջոցը բոլոր կողմերի միջեւ երկխոսությունն է, ինչը խրախուսելու համար անհրաժեշտ է հանել լրատվամիջոցների վրա դրված սահմանափակումները եւ վերականգնել մամուլի լիակատար անկախությունը:Ամերիկացի բարձրաստիճան դիվանագետը ընդգծել է, որ ոստիկանությունն ու դատարանները պետք է մանրակրկտություն ցուցաբերեն մարտի 1-ի եւ 2-ի դեպքերի հետ կապված հետաքննություններում, որպեսզի քաղաքական ընդդիմության հանդեպ հալածանքների տպավորություն չստեղծվի: Մեթյու Բրայզան նաեւ ընդգծել է, որ ԱՄՆ-ի հետ երկկողմ հարաբերությունները կախված կլինեն այն բանից, թե ինչ արագությամբ Հայաստանի իշխանությունները կկարողանան ժողովրդավարական ինստիտուցիոնալ դաշտ ձեւավորել երկրում:

Հանդիպել է Պրեսկոտի հետ
ՀՀ առաջին նախագահ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը երեկ հանդիպել է ԵԽԽՎ ժամանակավոր հանձնաժողովի նախագահ Ջոն Պրեսկոտի հետ: Հանդիպման ընթացքում քննարկվել են Հայաստանում ստեղծված իրավիճակը եւ դրանից դուրս գալու հնարավոր ելքերը: Լեւոն Տեր-Պետրոսյանն ընդգծել է, որ ինքն ամբողջությամբ համաձայն է Եվրամիության Նախագահության հայտարարության մեջ արտացոլված կետերի հետ, որը նա դիտում է իր սեփական դիրքորոշում եւ ակնկալում իշխանությունների համարժեք պատասխանն այդ հայտարարությանը:

Մահացել է Երվանդ Զախարյանի եղբայրը
Մարտի 4-ին մահացել է ԱԺ 3-րդ գումարման պատգամավոր, Երվանդ Զախարյանի եղբայր Սայադ Զախարյանը: Նշվում է, որ Զախարյանի մահված պատճառ է եղել քաղցքեղը: Հիշեցնենք, որ Զախարյանը 2003-ից մինչեւ 2006-ի մայիսի 22-ը (Արթուր Բաղդասարյանի հրաժարակը ԱԺ նախագահի պաշտոնից) եղել է Օրինաց Երկիր կուսակցության եւ խմբակցության անդամ: Բաղդասարյանի հրաժարականից հետո Զախարյանը եղել է ՕԵԿ-ից թռած 11 պատգամավորներից մեկը: Ուշագրավն այն է, որ Զախարյանի մահվան մասին համառորեն լռություն են պահպանում հայրենի պատասխանատու լրատվամիջոցները:

Որ միտինգի չգնան
Ինչպես հաղորդում է ԱԱԾ մեր աղբյուրները, հետընտրական շրջանում բավականին ուշագրավ իրավիճակ էր ստեղծվել ԱԱԾ-ում: ԱԱԾ ղեկավարությունը ստիպում է իր աշխատակիցներին տուն գնալ բավականին ուշացումով, որպեսզի որեւէ մեկը հանկարծ չգնար ընդդիմության հանրահավաքներին: Բանն այն է, որ ԱԱԾ ղեկավարությունը պարզել է, որ իր աշխատակիցների մի մասը ոչ աշխատանքի բերումով հաճախում էին հանրահավաքներին:

Արտակարգ դրությունը միայն Երեւանում չէ
Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակը երեկ տարածել է հայտարարություն, որում, մասնավորապես, նշվում է, որ «Երևանում արտակարգ դրություն հայտարարելուց հետո ոչ մայրաքաղաքային տարածաշրջանների բնակիչները հայտվել են տեղեկատվական շրջափակման մեջ:

ՀՔԱ Վանաձորի գրասենյակը, հաշվի առնելով ստեղծված պայմանները, փորձեց ՀՀ Սահմանադրությամբ, օրենքներով և ՀՀ միջազգային պարտավորությունների շրջանակներում գոյություն ունեցող իրավական մեխանիզմներով իրականացնել իր իրավունքները: Վանաձորցիներին տեղեկատվություն տրամադրելու նպատակով կազմակերպությունը որոշեց հանրահավաք կազմակերպել Վանաձորում՝ ՀՀ «ժողովներ, հանրահավաքներ, երթեր և ցույցեր անցկացման մասին» ՀՀ օրենքին համապատասխան: 2008թ. մարտի 3-ին կազմակերպությունը գրությամբ դիմեց Վանաձորի քաղաքապետին 2008թ. մարտի 6-8-ը իրազեկման հանրահավաքների կազմակերպումը թույլատրելու համար: Քաղաքապետարանը, սակայն, մերժեց՝ պատճառաբանելով, որ հանրահավաքները կարող են վտանգ սպառնալ մասնակիցների կյանքին և առողջությանը: Այնուհետև կազմակերպությունը փորձեց տպագրել «Քաղաքացիական նախաձեռնություն» շաբաթաթերթի հատուկ համարը: Նախապատրաստվեցին համապատասխան հոդվածները, սակայն այս անգամ էլ Լոռու մարզպետարանից տպարանի տնօրենին ուղղակիորեն հրահանգեցին չտպագրել մեր թերթը: Այսպիսով, արտակարգ դրության ռեժիմի պայմաններում վարչական ռեսուրսների կիրառմամբ, տնտեսվարող սուբյեկտների նկատմամբ ճնշումներով տեղական ինքնակառավարման և պետական կառավարման մարմինները խախտում են մարդու իրավունքներն ու հիմնարար ազատությունները նաև այլ բնակավայրերում: Այս պայմաններում փաստորեն մեզ ստիպում են գործել իրավական դաշտից դուրս, որպեսզի այնուհետև պատասխանատվության ենթարկեն չգրված օրենքները խախտելու համար»,-ասված է հայտարարության մեջ:

Վրացական հ/կ-ները դիմում են
Երեկ վրացական մի շարք հասարակական կազմակերպությունների ներկայացուցիչներ հանդես են եկել պետիցիայով, որտեղ իրենց զորակցությունն են հայտնել հայ ժողովրդին եւ դատապարտել են ՀՀ առաջին նախագահ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի դեմ իրականացվող ռեպրեսիաները: Այդ մասին վրացական հ/կ-ները հայտարարություն են արել «Շերատոն Մետեխի-Պալաս»-ում կայացած ասուլիսի ժամանակ: Միջազգային հանրությանն ուղղված պետիցիայում հ/կ-ների ներկայացուցիչները կոչ են արել պատժել հայկական իրավապահ մարմինների աշխատակիցներին, նպաստել ընդդիմադիր քաղաքական գործիչների ազատ արձակմանը, արտակարգ իրադրության վերացմանը, ընտրությունների ընթացքում տեղ գտած կեղծիքների ուսումնասիրությանն ու հայկական ԶԼՄ-ների ժողովրդավարացմանը:

Սպանվածը Ապերն էր
Ինչպես արդեն տեղեկացրել ենք, ոստիկանության հաղորդագրության համաձայն մարտի 4-ին անհայտ անձը հրազենով կրակել եւ սպանել է 1972 թ. ծնված Արսեն Գալստյանին: Արդեն տեղեկացրել ենք, որ Գալստյանը եղել է Էրեբունու թաղապետ Մհեր Սեդրակյանի` Թոխմախի Մհերի մերձավորներից: Ինչպես հաղորդում են մեր աղբյուրները, սպանվածը Թոխմախի Մհերի աջ թեւերից մեկն էր, ով հայտնի էր Ապեր մականունով:

փորձում են չձանձրանալ
Երեւանի փողոցներում հանդիպող զինվորականների թիվը, կարծես, չի նվազում: Նրանք, որ հիմնականում երիտասարդ տղաներ են, արդեն քանի օր է իրենց ժամանակի մեծ մասն անցկացնում են դրսում` անիմաստ հերթապահության կանգնելով:

Դա, իհարկե, առանձնապես հետաքրքիր զբաղմունք չէր լինի, եթե գոյություն չունենար աղջիկների հանգամանքը: Զինվորական երիտասարդները ժամանակն անտեղի չեն անցկացնում եւ շատ ուշադիր զննում են իրենց կողքով անցնող աղջիկներին: Եւ եթե հանկարծ նկատում են, որ իրենցից որոշակի հեռավորության վրա գտնվող ընկերը բաց է թողնում այդպիսի տեսարանը, անմիջապես ձայն են տալիս նրան: Որոշ ոստիկաններ, եթե կա այդպիսի հնարավորություն, փորձում են իրենց ձանձրույթը մեղմել երաժշտություն լսելով, որը միացնում են իրենցից մի քիչ հեռու կանգնած եւ իրենց պատկանող ավտոմեքենայում: Իսկ մայրաքաղաքի բնակիչները, որոնք գործի բերումով, ասենք` տրանսպորտի սպասելիս, ստիպված են լինում երկար կանգնել զինվորականների հարեւանությամբ, սկսում են մեկը մյուսին հարցնել. «Էս էրեխեքի՞ն ինչու են էստեղ բերել կանգնեցրել»: Նշենք նաեւ, որ գնալով արդեն սովորական է դառնում զինվորների եւ նրանց հարազատների հանդիպումների տեսարանները: Իրենց զինվորի համար հարազատները նաեւ ուտելիք են տանում: Ի դեպ, տեղեկություններ կան, որ մարտի մեկի իրադարձությունների ժամանակ էլ զինվորները, որոնք ժամեր շարունակ շրջափակման օղակի մեջ էին պահում ցուցարարներին, զանգահարել են տուն եւ խնդրել, որ իրենց ուտելիք բերեն:

3 comments:

Anonymous said...

ՌԻՉԱՐԴ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆԻ ՕՐԵՐՆ ՈՒ ԱՇԽԱՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
ԳՈՒՐԳԵՆ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ

Մեր ժողովրդի նորագույն պատմության մեջ հայոց պետականության վերականգնումը կարևորագույն իրադարձություն էր: Առաջին գիտնականը, որ բավական լրջորեն զբաղվեց այդ խնդրով և լիարժեք ընդգրկումով ներկայացրեց Առաջին հանրապետության կայացումը, Կալիֆոռնիայի համալսարանի Հայ ժողովրդի և Մերձավոր Արևելքի պատմության պրոֆեսոր Ռիչարդ Հովհաննիսյանն էր:

Նրա գիտական խորազնին հետաքրքրությունների առարկան են դարձել նաև Հայաստանի առաջին հանրապետության մեկնաբանություններում եղած տարաձայնությունները: Հայտնի է, որ Հայաստանի Հանրապետության կառավարող կուսակցությունը գաղափարապես և քաղաքականապես դիմակայել է բոլշևիկյան աշխարհայացքին:

Վտանգ կար, որ Առաջին հանրապետության իրական պատմությունը կա՜մ լիովին կկորչի, կա՜մ անճանաչելիության աստիճան կխեղաթյուրվի:

Այսպիսով, Ռիչարդ Հովհաննիսյանն Առաջին հանրապետության պատմությունը վերականգնելու, հայկական միասնական պետություն ստեղծելու գաղափարով տոգորված` անձնազոհ մարդկանց մասին փաստերի լեզվով պատմելու գաղափար հղացավ:

Այդ աշխատությունը ծրագրված էր որպես դոկտորական թեզ, բայց գիտնականը չէր կարող ենթադրել, որ այդ թեման կդառնա իր կյանքի գործը, կտևեր երեսուն տարի և կմարմնավորվեր քառահատոր հիմնարար հետազոտությամբ: Ի դեպ, այն կոչվում է «Հայաստանի Հանրապետություն»: Այսօր արդեն կարելի է խոսել հետազոտության հինգերորդ հատորի մասին, քանզի 2008 թվականին Երևանում ռուսերեն լեզվով հրատարակվեց «Հայաստանի Հանրապետության միջազգային հարաբերությունները 1918-1920 թթ.» գիրքը: Այն Ռիչարդ Հովհաննիսյանի «Հայաստանի Հանրապետությունը 1918-1920 թթ.» անգլերեն ուսումնասիրության հինգ հատորում ներկայացված՝ այդ ժամանակաշրջանի միջազգային հարաբերություններին առնչվող գլուխների ընդհանրացումն է: Առաջին հատորը լույս է տեսել 1971, հինգերորդը՝ 1996 թվականին:

Ահա ինչպես է սկսվել պատմական փաստաթղթերի մշակման մանրակրկիտ, ջանադիր աշխատանքը: Գիտնականն օգտվել է Փարիզի հաշտության խորհրդաժողովին ներկայացած հայկական երկու պատվիրակության (Հայաստանի Հանրապետության պատվիրակություն՝ Ավետիս Ահարոնյանի գլխավորությամբ և ազգային պատվիրակություն՝ Պողոս Նուբար Փաշայի գլխավորությամբ), ինչպես և ԱՄՆ-ի, Մեծ Բրիտանիայի, Ֆրանսիայի և Գերմանիայի պետական ու մասնավոր արխիվներից: Նաև լայնորեն օգտագործել է տարբեր լեզուներով փաստաթղթերի ծավալուն ժողովածուներ, գիտական աշխատություններ, հուշեր, այդ ժամանակաշրջանի կովկասյան և համաշխարհային մամուլը:

Որպես դարաշրջանին բնորոշ երևույթ՝ Ռիչարդ Հովհաննիսյանի համար անմատչելի էին հանրապետության Պատմության պետական արխիվը և Մարքսիզմ-լենինիզմի ինստիտուտի հայկական բաժանմունքի կուսարխիվը: Հանգամանքների երջանիկ բերումով՝ Առաջին հանրապետության կառավարությունը Փարիզ էր ուղարկել արտաքին քաղաքականությանն առնչվող հազարավոր փաստաթղթերի պատճեններ՝ ջանալով Ավետիս Ահարոնյանի պատվիրակությանը տեղյակ պահել տարածաշրջանային իրադարձություններին: Փաստաթղթերն առնչվում են անդրկովկասյան երեք պետությունների փոխհարաբերություններին, Անտանտայի, Խորհրդային Ռուսաստանի և Թուրքիայի հետ Հայաստանի հարաբերություններին, Լեռնային Ղարաբաղի, Զանգեզուրի և Նախիջևանի համար մղվող զինված պայքարին, ինչպես և հանրապետության ներսում զինված գործողություններին: Բացի այդ, տարբեր երկրների արխիվներում պատմաբանը հայտնաբերել է ամերիկյան, բրիտանական, ֆրանսիական կառավարություններին՝ Կովկասում իրենց ներկայացուցիչներից ուղարկված հազարավոր ուղերձների բնագրեր և պատճեններ, գտել է նյութեր, որոնք չեն պահպանվել հենց Հայաստանում: Ուսումնասիրելով այդ արխիվները՝ կարողացել է հասկանալ տերությունների իրական քաղաքականությունը, որը հաճախ հակասում էր հրապարակային հռչակագրերին: Ինչպե՞ս են դասավորվել Ռիչարդ Հովհաննիսյանի հարաբերությունները հայ պատմաբանների հետ՝ հարցին նա պատասխանել է հետևյալ կերպ. «խորհրդային Հայաստանի շատ գիտնականներ իրենց համակրանքը բացահայտ դրսևորելու հնարավորություն չունեին, սակայն ինձ աջակցում էին անձնական մակարդակով, աշխատում էին ապահովել օգտակար հրատարակություններով և նպաստում էին Երևան այցելություններիս: Նույնիսկ պաշտոնական որոշ շրջանակներում չէին առարկում, երբ իմ գիտական աշխատանքի ընթացքում ԽՍՀՄ-ում ուսումնասիրման համար փակ հարցեր էի բարձրացնում: Ուրախ եմ, որ Ղարաբաղյան շարժումն սկսվելու հետ, պատմական կոնֆլիկտը հասկանալու համար, մարդիկ անդրադառնում էին նաև իմ գրքերին: Ուսումնասիրելով Առաջին հանրապետության պատմությունը՝ կարելի է եզրակացնել, որ այն խնդիրները, որոնց նա ստիպված եղավ բախվել, դարձյալ օրակարգ մտան հայկական անկախ պետության համար: Դեռ շատ բան պետք է վերցնենք 1917-1921 թթ. փորձից»:

Իմ կողմից նշեմ, որ խորհրդային պատմագրության մեջ արգելված էր 20-րդ դարասկզբին հայ ժողովրդի ազգային-ազատագրական պայքարի օբյեկտիվ ուսումնասիրությունը, բայց փոխարենը ամեն կերպ խրախուսվում էին Հայաստանի կոմկուսի, կոմերիտմիության, խորհրդային շինարարության, Մեծ Հայրենականին մասնակցած հայկական դիվիզիաների պատմությանն առնչվող «թեզաբեր» թեմաները: «Ձևական» հայրենասիրության թեմաները գերիշխող էին և իրենցով ստվերում էին «ազգային վտանգավոր» թեման:

Հայաստանում Ռիչարդ Հովհաննիսյանը հաճախակի և սպասված հյուր է: Առաջին անգամ այցելել է 1959 թվականին: Այդ տարիներին մարդիկ վախենում էին հանդիպել արտասահմանցիների հետ: Տողերիս հեղինակին բախտ վիճակվեց Ռիչարդ Հովհաննիսյանին հանդիպել Մոսկվայում և ուղեկցել նրան Հայ հին և միջնադարյան գրականությանը նվիրված միջազգային գիտաժողովում: Ասեմ, որ ամենուրեք զգում էի Պետական անվտանգության կոմիտեի աշխատակիցների սևեռուն հայցքները:

Ռիչարդ Հովհաննիսյանն իր բազմահատոր աշխատության գլխավոր գաղափարը համարում է Առաջին հանրապետության և Խորհրդային Հայաստանի իրավահաջորդային կապը: Գիտնականը համոզված է՝ եթե չլիներ Առաջին հանրապետությունը, Հայաստանը կարող էր առհասարակ չլինել:

Շնորհիվ Կալիֆոռնիայի համալսարանի հայկական հետազոտությունների ծրագրի շրջանակում Ռիչարդ Հովհաննիսյանի առաջադեմ գործունեության՝ այսօր ունենք Օսմանյան Թուրքիայում Հայոց ցեղասպանության 800 ականատեսների ձայնագրությունները: Նրանցից այսօր ողջ են մի քանիսը: Վկաները չկան, բայց կան նրանց վկայությունները:

Իմ ընկալմամբ՝ Ռիչարդ Հովհաննիսյանն իր ազգի մեծ հայրենասերն է, Հայ Դատի երդվյալ« անզիջում ջատագովը: Մեծ հայ, որը կյանքի է կոչել մեր ազգային գաղափարը և ուսմունքը:

Anonymous said...

ՌԻՉԱՐԴ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆԻ ՕՐԵՐՆ ՈՒ ԱՇԽԱՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
ԳՈՒՐԳԵՆ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ

Մեր ժողովրդի նորագույն պատմության մեջ հայոց պետականության վերականգնումը կարևորագույն իրադարձություն էր: Առաջին գիտնականը, որ բավական լրջորեն զբաղվեց այդ խնդրով և լիարժեք ընդգրկումով ներկայացրեց Առաջին հանրապետության կայացումը, Կալիֆոռնիայի համալսարանի Հայ ժողովրդի և Մերձավոր Արևելքի պատմության պրոֆեսոր Ռիչարդ Հովհաննիսյանն էր:

Նրա գիտական խորազնին հետաքրքրությունների առարկան են դարձել նաև Հայաստանի առաջին հանրապետության մեկնաբանություններում եղած տարաձայնությունները: Հայտնի է, որ Հայաստանի Հանրապետության կառավարող կուսակցությունը գաղափարապես և քաղաքականապես դիմակայել է բոլշևիկյան աշխարհայացքին:

Վտանգ կար, որ Առաջին հանրապետության իրական պատմությունը կա՜մ լիովին կկորչի, կա՜մ անճանաչելիության աստիճան կխեղաթյուրվի:

Այսպիսով, Ռիչարդ Հովհաննիսյանն Առաջին հանրապետության պատմությունը վերականգնելու, հայկական միասնական պետություն ստեղծելու գաղափարով տոգորված` անձնազոհ մարդկանց մասին փաստերի լեզվով պատմելու գաղափար հղացավ:

Այդ աշխատությունը ծրագրված էր որպես դոկտորական թեզ, բայց գիտնականը չէր կարող ենթադրել, որ այդ թեման կդառնա իր կյանքի գործը, կտևեր երեսուն տարի և կմարմնավորվեր քառահատոր հիմնարար հետազոտությամբ: Ի դեպ, այն կոչվում է «Հայաստանի Հանրապետություն»: Այսօր արդեն կարելի է խոսել հետազոտության հինգերորդ հատորի մասին, քանզի 2008 թվականին Երևանում ռուսերեն լեզվով հրատարակվեց «Հայաստանի Հանրապետության միջազգային հարաբերությունները 1918-1920 թթ.» գիրքը: Այն Ռիչարդ Հովհաննիսյանի «Հայաստանի Հանրապետությունը 1918-1920 թթ.» անգլերեն ուսումնասիրության հինգ հատորում ներկայացված՝ այդ ժամանակաշրջանի միջազգային հարաբերություններին առնչվող գլուխների ընդհանրացումն է: Առաջին հատորը լույս է տեսել 1971, հինգերորդը՝ 1996 թվականին:

Ահա ինչպես է սկսվել պատմական փաստաթղթերի մշակման մանրակրկիտ, ջանադիր աշխատանքը: Գիտնականն օգտվել է Փարիզի հաշտության խորհրդաժողովին ներկայացած հայկական երկու պատվիրակության (Հայաստանի Հանրապետության պատվիրակություն՝ Ավետիս Ահարոնյանի գլխավորությամբ և ազգային պատվիրակություն՝ Պողոս Նուբար Փաշայի գլխավորությամբ), ինչպես և ԱՄՆ-ի, Մեծ Բրիտանիայի, Ֆրանսիայի և Գերմանիայի պետական ու մասնավոր արխիվներից: Նաև լայնորեն օգտագործել է տարբեր լեզուներով փաստաթղթերի ծավալուն ժողովածուներ, գիտական աշխատություններ, հուշեր, այդ ժամանակաշրջանի կովկասյան և համաշխարհային մամուլը:

Որպես դարաշրջանին բնորոշ երևույթ՝ Ռիչարդ Հովհաննիսյանի համար անմատչելի էին հանրապետության Պատմության պետական արխիվը և Մարքսիզմ-լենինիզմի ինստիտուտի հայկական բաժանմունքի կուսարխիվը: Հանգամանքների երջանիկ բերումով՝ Առաջին հանրապետության կառավարությունը Փարիզ էր ուղարկել արտաքին քաղաքականությանն առնչվող հազարավոր փաստաթղթերի պատճեններ՝ ջանալով Ավետիս Ահարոնյանի պատվիրակությանը տեղյակ պահել տարածաշրջանային իրադարձություններին: Փաստաթղթերն առնչվում են անդրկովկասյան երեք պետությունների փոխհարաբերություններին, Անտանտայի, Խորհրդային Ռուսաստանի և Թուրքիայի հետ Հայաստանի հարաբերություններին, Լեռնային Ղարաբաղի, Զանգեզուրի և Նախիջևանի համար մղվող զինված պայքարին, ինչպես և հանրապետության ներսում զինված գործողություններին: Բացի այդ, տարբեր երկրների արխիվներում պատմաբանը հայտնաբերել է ամերիկյան, բրիտանական, ֆրանսիական կառավարություններին՝ Կովկասում իրենց ներկայացուցիչներից ուղարկված հազարավոր ուղերձների բնագրեր և պատճեններ, գտել է նյութեր, որոնք չեն պահպանվել հենց Հայաստանում: Ուսումնասիրելով այդ արխիվները՝ կարողացել է հասկանալ տերությունների իրական քաղաքականությունը, որը հաճախ հակասում էր հրապարակային հռչակագրերին: Ինչպե՞ս են դասավորվել Ռիչարդ Հովհաննիսյանի հարաբերությունները հայ պատմաբանների հետ՝ հարցին նա պատասխանել է հետևյալ կերպ. «խորհրդային Հայաստանի շատ գիտնականներ իրենց համակրանքը բացահայտ դրսևորելու հնարավորություն չունեին, սակայն ինձ աջակցում էին անձնական մակարդակով, աշխատում էին ապահովել օգտակար հրատարակություններով և նպաստում էին Երևան այցելություններիս: Նույնիսկ պաշտոնական որոշ շրջանակներում չէին առարկում, երբ իմ գիտական աշխատանքի ընթացքում ԽՍՀՄ-ում ուսումնասիրման համար փակ հարցեր էի բարձրացնում: Ուրախ եմ, որ Ղարաբաղյան շարժումն սկսվելու հետ, պատմական կոնֆլիկտը հասկանալու համար, մարդիկ անդրադառնում էին նաև իմ գրքերին: Ուսումնասիրելով Առաջին հանրապետության պատմությունը՝ կարելի է եզրակացնել, որ այն խնդիրները, որոնց նա ստիպված եղավ բախվել, դարձյալ օրակարգ մտան հայկական անկախ պետության համար: Դեռ շատ բան պետք է վերցնենք 1917-1921 թթ. փորձից»:

Իմ կողմից նշեմ, որ խորհրդային պատմագրության մեջ արգելված էր 20-րդ դարասկզբին հայ ժողովրդի ազգային-ազատագրական պայքարի օբյեկտիվ ուսումնասիրությունը, բայց փոխարենը ամեն կերպ խրախուսվում էին Հայաստանի կոմկուսի, կոմերիտմիության, խորհրդային շինարարության, Մեծ Հայրենականին մասնակցած հայկական դիվիզիաների պատմությանն առնչվող «թեզաբեր» թեմաները: «Ձևական» հայրենասիրության թեմաները գերիշխող էին և իրենցով ստվերում էին «ազգային վտանգավոր» թեման:

Հայաստանում Ռիչարդ Հովհաննիսյանը հաճախակի և սպասված հյուր է: Առաջին անգամ այցելել է 1959 թվականին: Այդ տարիներին մարդիկ վախենում էին հանդիպել արտասահմանցիների հետ: Տողերիս հեղինակին բախտ վիճակվեց Ռիչարդ Հովհաննիսյանին հանդիպել Մոսկվայում և ուղեկցել նրան Հայ հին և միջնադարյան գրականությանը նվիրված միջազգային գիտաժողովում: Ասեմ, որ ամենուրեք զգում էի Պետական անվտանգության կոմիտեի աշխատակիցների սևեռուն հայցքները:

Ռիչարդ Հովհաննիսյանն իր բազմահատոր աշխատության գլխավոր գաղափարը համարում է Առաջին հանրապետության և Խորհրդային Հայաստանի իրավահաջորդային կապը: Գիտնականը համոզված է՝ եթե չլիներ Առաջին հանրապետությունը, Հայաստանը կարող էր առհասարակ չլինել:

Շնորհիվ Կալիֆոռնիայի համալսարանի հայկական հետազոտությունների ծրագրի շրջանակում Ռիչարդ Հովհաննիսյանի առաջադեմ գործունեության՝ այսօր ունենք Օսմանյան Թուրքիայում Հայոց ցեղասպանության 800 ականատեսների ձայնագրությունները: Նրանցից այսօր ողջ են մի քանիսը: Վկաները չկան, բայց կան նրանց վկայությունները:

Իմ ընկալմամբ՝ Ռիչարդ Հովհաննիսյանն իր ազգի մեծ հայրենասերն է, Հայ Դատի երդվյալ« անզիջում ջատագովը: Մեծ հայ, որը կյանքի է կոչել մեր ազգային գաղափարը և ուսմունքը:

Anonymous said...

ՌԻՉԱՐԴ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆԻ ՕՐԵՐՆ ՈՒ ԱՇԽԱՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
ԳՈՒՐԳԵՆ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ

Մեր ժողովրդի նորագույն պատմության մեջ հայոց պետականության վերականգնումը կարևորագույն իրադարձություն էր: Առաջին գիտնականը, որ բավական լրջորեն զբաղվեց այդ խնդրով և լիարժեք ընդգրկումով ներկայացրեց Առաջին հանրապետության կայացումը, Կալիֆոռնիայի համալսարանի Հայ ժողովրդի և Մերձավոր Արևելքի պատմության պրոֆեսոր Ռիչարդ Հովհաննիսյանն էր:

Նրա գիտական խորազնին հետաքրքրությունների առարկան են դարձել նաև Հայաստանի առաջին հանրապետության մեկնաբանություններում եղած տարաձայնությունները: Հայտնի է, որ Հայաստանի Հանրապետության կառավարող կուսակցությունը գաղափարապես և քաղաքականապես դիմակայել է բոլշևիկյան աշխարհայացքին:

Վտանգ կար, որ Առաջին հանրապետության իրական պատմությունը կա՜մ լիովին կկորչի, կա՜մ անճանաչելիության աստիճան կխեղաթյուրվի:

Այսպիսով, Ռիչարդ Հովհաննիսյանն Առաջին հանրապետության պատմությունը վերականգնելու, հայկական միասնական պետություն ստեղծելու գաղափարով տոգորված` անձնազոհ մարդկանց մասին փաստերի լեզվով պատմելու գաղափար հղացավ:

Այդ աշխատությունը ծրագրված էր որպես դոկտորական թեզ, բայց գիտնականը չէր կարող ենթադրել, որ այդ թեման կդառնա իր կյանքի գործը, կտևեր երեսուն տարի և կմարմնավորվեր քառահատոր հիմնարար հետազոտությամբ: Ի դեպ, այն կոչվում է «Հայաստանի Հանրապետություն»: Այսօր արդեն կարելի է խոսել հետազոտության հինգերորդ հատորի մասին, քանզի 2008 թվականին Երևանում ռուսերեն լեզվով հրատարակվեց «Հայաստանի Հանրապետության միջազգային հարաբերությունները 1918-1920 թթ.» գիրքը: Այն Ռիչարդ Հովհաննիսյանի «Հայաստանի Հանրապետությունը 1918-1920 թթ.» անգլերեն ուսումնասիրության հինգ հատորում ներկայացված՝ այդ ժամանակաշրջանի միջազգային հարաբերություններին առնչվող գլուխների ընդհանրացումն է: Առաջին հատորը լույս է տեսել 1971, հինգերորդը՝ 1996 թվականին:

Ահա ինչպես է սկսվել պատմական փաստաթղթերի մշակման մանրակրկիտ, ջանադիր աշխատանքը: Գիտնականն օգտվել է Փարիզի հաշտության խորհրդաժողովին ներկայացած հայկական երկու պատվիրակության (Հայաստանի Հանրապետության պատվիրակություն՝ Ավետիս Ահարոնյանի գլխավորությամբ և ազգային պատվիրակություն՝ Պողոս Նուբար Փաշայի գլխավորությամբ), ինչպես և ԱՄՆ-ի, Մեծ Բրիտանիայի, Ֆրանսիայի և Գերմանիայի պետական ու մասնավոր արխիվներից: Նաև լայնորեն օգտագործել է տարբեր լեզուներով փաստաթղթերի ծավալուն ժողովածուներ, գիտական աշխատություններ, հուշեր, այդ ժամանակաշրջանի կովկասյան և համաշխարհային մամուլը:

Որպես դարաշրջանին բնորոշ երևույթ՝ Ռիչարդ Հովհաննիսյանի համար անմատչելի էին հանրապետության Պատմության պետական արխիվը և Մարքսիզմ-լենինիզմի ինստիտուտի հայկական բաժանմունքի կուսարխիվը: Հանգամանքների երջանիկ բերումով՝ Առաջին հանրապետության կառավարությունը Փարիզ էր ուղարկել արտաքին քաղաքականությանն առնչվող հազարավոր փաստաթղթերի պատճեններ՝ ջանալով Ավետիս Ահարոնյանի պատվիրակությանը տեղյակ պահել տարածաշրջանային իրադարձություններին: Փաստաթղթերն առնչվում են անդրկովկասյան երեք պետությունների փոխհարաբերություններին, Անտանտայի, Խորհրդային Ռուսաստանի և Թուրքիայի հետ Հայաստանի հարաբերություններին, Լեռնային Ղարաբաղի, Զանգեզուրի և Նախիջևանի համար մղվող զինված պայքարին, ինչպես և հանրապետության ներսում զինված գործողություններին: Բացի այդ, տարբեր երկրների արխիվներում պատմաբանը հայտնաբերել է ամերիկյան, բրիտանական, ֆրանսիական կառավարություններին՝ Կովկասում իրենց ներկայացուցիչներից ուղարկված հազարավոր ուղերձների բնագրեր և պատճեններ, գտել է նյութեր, որոնք չեն պահպանվել հենց Հայաստանում: Ուսումնասիրելով այդ արխիվները՝ կարողացել է հասկանալ տերությունների իրական քաղաքականությունը, որը հաճախ հակասում էր հրապարակային հռչակագրերին: Ինչպե՞ս են դասավորվել Ռիչարդ Հովհաննիսյանի հարաբերությունները հայ պատմաբանների հետ՝ հարցին նա պատասխանել է հետևյալ կերպ. «խորհրդային Հայաստանի շատ գիտնականներ իրենց համակրանքը բացահայտ դրսևորելու հնարավորություն չունեին, սակայն ինձ աջակցում էին անձնական մակարդակով, աշխատում էին ապահովել օգտակար հրատարակություններով և նպաստում էին Երևան այցելություններիս: Նույնիսկ պաշտոնական որոշ շրջանակներում չէին առարկում, երբ իմ գիտական աշխատանքի ընթացքում ԽՍՀՄ-ում ուսումնասիրման համար փակ հարցեր էի բարձրացնում: Ուրախ եմ, որ Ղարաբաղյան շարժումն սկսվելու հետ, պատմական կոնֆլիկտը հասկանալու համար, մարդիկ անդրադառնում էին նաև իմ գրքերին: Ուսումնասիրելով Առաջին հանրապետության պատմությունը՝ կարելի է եզրակացնել, որ այն խնդիրները, որոնց նա ստիպված եղավ բախվել, դարձյալ օրակարգ մտան հայկական անկախ պետության համար: Դեռ շատ բան պետք է վերցնենք 1917-1921 թթ. փորձից»:

Իմ կողմից նշեմ, որ խորհրդային պատմագրության մեջ արգելված էր 20-րդ դարասկզբին հայ ժողովրդի ազգային-ազատագրական պայքարի օբյեկտիվ ուսումնասիրությունը, բայց փոխարենը ամեն կերպ խրախուսվում էին Հայաստանի կոմկուսի, կոմերիտմիության, խորհրդային շինարարության, Մեծ Հայրենականին մասնակցած հայկական դիվիզիաների պատմությանն առնչվող «թեզաբեր» թեմաները: «Ձևական» հայրենասիրության թեմաները գերիշխող էին և իրենցով ստվերում էին «ազգային վտանգավոր» թեման:

Հայաստանում Ռիչարդ Հովհաննիսյանը հաճախակի և սպասված հյուր է: Առաջին անգամ այցելել է 1959 թվականին: Այդ տարիներին մարդիկ վախենում էին հանդիպել արտասահմանցիների հետ: Տողերիս հեղինակին բախտ վիճակվեց Ռիչարդ Հովհաննիսյանին հանդիպել Մոսկվայում և ուղեկցել նրան Հայ հին և միջնադարյան գրականությանը նվիրված միջազգային գիտաժողովում: Ասեմ, որ ամենուրեք զգում էի Պետական անվտանգության կոմիտեի աշխատակիցների սևեռուն հայցքները:

Ռիչարդ Հովհաննիսյանն իր բազմահատոր աշխատության գլխավոր գաղափարը համարում է Առաջին հանրապետության և Խորհրդային Հայաստանի իրավահաջորդային կապը: Գիտնականը համոզված է՝ եթե չլիներ Առաջին հանրապետությունը, Հայաստանը կարող էր առհասարակ չլինել:

Շնորհիվ Կալիֆոռնիայի համալսարանի հայկական հետազոտությունների ծրագրի շրջանակում Ռիչարդ Հովհաննիսյանի առաջադեմ գործունեության՝ այսօր ունենք Օսմանյան Թուրքիայում Հայոց ցեղասպանության 800 ականատեսների ձայնագրությունները: Նրանցից այսօր ողջ են մի քանիսը: Վկաները չկան, բայց կան նրանց վկայությունները:

Իմ ընկալմամբ՝ Ռիչարդ Հովհաննիսյանն իր ազգի մեծ հայրենասերն է, Հայ Դատի երդվյալ« անզիջում ջատագովը: Մեծ հայ, որը կյանքի է կոչել մեր ազգային գաղափարը և ուսմունքը: