Friday, March 14, 2008

Samizdat vol. 1.10

If you are in Armenia, please print and distribute among friends. If you are in Armenia and know people who want to have news but cannot access it on the internet, please print copies and distribute. But remember NOT to print a color copy - print only a black and white copy. Items printed in color leave markers, originally done to defeat counterfeiters, that will enable security forces to match a print with the printer. Black and white prints do not have that problem.

Another interesting idea: generate viral emails to spread the word. You can send an email to you friends with the link, the whole text, or the zip file from the link below, and ask them to send it to their friends as well. This way, we can spread the news quickly among people who care about freedom and keep them informed before the Armenian government manages to shut down or block the source. But please use discretion - we do not want to resemble spam. Do not send more than one or two emails a day. And if someone objects receiving these emails, please stop sending it to them.

ՊԱՅՔԱ՛Ր, ՊԱՅՔԱ՛Ր, ՄԻՆՉԵՎ ՎԵ՛ՐՋ
ընդհատակյա թերթ
www.Payqar.org
14.03.08

Հեռու չէ Սադամ Հուսեյնի ռեժիմից
Մարտի 10-ին ռուսական «Կոմերսանտ» պարբերականը հրապարակել է Լեւոն Տեր_պետրոսյանի հետ անցկացված հարցազրույցը:Ստորեւ այն ներկայացնում ենք, որոշ կրճատումներով:

Մարտի 1-ի տարերային հանրահավաքին Ձեր բացակայությունը իրադարձությունների ընթացքի վրա գրեթե վճռորոշ նշանակություն ունեցավ: Ինչու՞ Դուք այնտեղ չգնացիք:
Այո, Ազատության հրապարակում հանրահավաքի ցրումից հետո մարդիկ սկսեցին հավաքվել փողոցներում: Արդյունքում ժողովուրդը հավաքվեց ֆրանսիական դեսպանատան առջեւ: Մարդկանց հավաքվելուց մոտ երեք ժամ անց մեր տղաները դուրս եկան ապաստարաններից եւ գլխավորեցին հանրահավաքը: Սակայն ժողովուրդը պահանջում էր, որ ես գնամ այնտեղ: Ես միակ մարդն էի, որ կարող էր իրավիճակը առնել վերահսկողության տակ:


Դուք ասում եք, որ եթե Դուք հայտնվեիք հրապարակում, ապա դա կարող էր փոխել իրադարձությունների ընթացքը: Այդ դեպքում ինչո՞ւ Դուք այդպես էլ չգնաայնտեղ չհայտնվեցիք: Հրաժարվեիք թիկնազորից եւ հեռանայիք տնից:
Ի՞նչ տեղի կունենար: Կսպանեին: Դա նրանց պետք էր: Հետո կգցեին ինչ որ խուլիգանների վրա: Կասեին, թե մի քանի հոգի, ովքեր դժգոհ էին ինձնից, սպանել են: Եվ դա էլ ավելի կապակայունացներ իրավիճակը:

Դուք գտնում ե՞ք, որ ընդդիմությունը մեղավոր չէ, որ մարդիկ են զոհվել:
Ոչ, ոչ միայն իմ կողմակիցները, այլեւ զինվորներն ու ոստիկանները, որոնք բոլորն էլ այս ռեժիմի զոհերն են դարձել:

Ի՞նչ եզրակացություններ եք արել կատարվածից:
Ես գտնում եմ, որ այն ամենը, ինչ մենք ունենք, միանգամայն նոր իրավիճակ է: Տեղի է ունեցել մեր հասարակության բեւեռայնացում:Մի կողմից իշխանությունններն են եւ իրենց կամակատարները` կրիմինալն ու կոռուպցիան: Մյուս կողմից մեր ժողովուրդը: Իրենց գործողություններով մարտի 1-ին Ռոբերտ Քոչարյանն ու Սերժ Սարգսյանը իրենց դեմ են տրամադրել ամբողջ ժողովրդին:Նույնիսկ եթե մնան իշխանության մոտ, նրանք կառավարելու են մի ժողովրդի, որն ատելով ատում է իրենց: Ահա այսպիսի իրավիճակ: Եվ այս իրավիճակը չի կարող միջազգային ուշադրության կենտրոնում չլինել: Արդեն կա Արեւմուտքի խիստ քննադատությունը: Ես հուսով եմ, որ միջազգային ճնշումը հուժկու կլինի: Միջազգային հանրությունը արդեն գիտակցում է, որ Հայաստանում հայտնվել է մի ռեժիմ, որը ժողովրդի վստահությունը չի վայելում: Եվ դա կլինի մշտական կոնֆլիկտ: Հինգ տարի կլինի բռնություն` եւ տնտեսության, եւ իրավունքի եւ խոսքի ազատության ոլորտում:

Որո՞նք են Ձեր հետագա քայլերը:
10 օրը կանցնի: Նրանք ո՞րքան կկարողանան պահպանել արտակագ դրությունը: Մենք չենք նահանջելու, մենք պայքարելու ենք մինչեւ վերջ, մինչեւ այս ատելի, հանցավոր, ավազակապետական ռեժիմի տապալումը: Չենք վախենում բանտերից, տնային կալանքներից եւ սպառնալիքներից: Նրանք շատ փոքր մարդիկ են, որ մեզ վախեցնեն:Գորբաչովը չէր հանդգնում մեզ վախեցնել, մենք հասանք մեր ուզածին: Սակայն շատ կարեւոր է այն հանգամանքը, թե որքանով է Արեւմուտքը հավատարիմ իր սկզբունքներին, որոնց հավատում է: Սա քննություն է Արեւմուտքի համար:
Եթե ձերբակալվեին տիկին Քլինտոնի 50 կողմնակիցներ կամ պարոն Սարկոզիի 50 կողմնակիցներ, ի՞նչ կկատարվեր Միացյալ Նահանգներում եւ Ֆրանսիայում: Այնտեղ դա անթույլատրելի է: Իսկ այստեղ կարելի է: Այնտեղ եվրոպացիները նման բան թույլ չեն տա: Իսկ այստեղ թույլ են տալիս: Եթե գոյություն ունեն չափանիշներ, ապա դրանք գոյություն ունեն բոլորի համար: Այն, ինչ չի հանդուրժվում Եվրոպայում, չպետք է հանդուրժվի նաեւ այստեղ: Այդ պատճառով էլ մենք դժգոհ ենք դիտորդների դիրքորոշումից:
Ստացվում է այսպես` ժամանում են եվրոպացիները եւ օրինականացնում են անօրինական ընտրությունները: ԵԱՀԿ-ն եւ Եվրախորհուրդըª մեր կազմակերպություններն են, մենք դրանց լիիրավ անդամն ենք: Մեր կառավարությունները դրանց նկատմամբ պարտավորություններ ունեն, բայց այդ կազմակերպություններն էլ մեր ժողովուրդների նկատմամբ պարտավորություններ ունեն: Եվ մենք պահանջում ենք, որ դրանք կատարվեն: Եթե միջազգային հանրությունը ընդունի այս ընտրությունների արդյունքները, ապա դա կնշանակի, որ նրանք պաշտպանում են մի ռեժիմ, որը հեռու չէ Սադամ Հուսեյնի ռեժիմին նմանվելուց:

Հասարակությունը երկփեղկված է
Եվրախորհրդի մարդու իրավունքների հարցերով հանձնակատար Թոմաս Համմարբերգը «Ազատություն» ռադիոկայանին այսօր տված հարցազրույցում նշել է, որ «Հայաստանում այսօր լուրջ խնդիրներ կան. հասարակությունը երկփեղկված է, կա բեւեռացում, մի շարք մարդիկ ձերբակալված են եւ դատվելու են:
Բնականաբար, դրա արդյունքում կան մտահոգություններ` կապված մարդու իրավունքների պաշտպանության հետ: Ակնհայտ է, որ այս ամենի մեջ կա քաղաքական ենթատեքստ: Քաղաքական գործիչների եւ, մասնավորապես, Սերժ Սարգսյանի հետ հանդիպման ժամանակ ես ասել եմ, որ անհրաժեշտ է սահմանափակել ձերբակալությունները: Դատական հետապնդումները պետք է իրականացվեն միայն այն դեպքերում, երբ կան բռնարարքների եւ հանցագործությունների իրական ապացույցներ, այլապես կստեղծվի այնպիսի իրավիճակ, երբ համատարած կասկածներ կլինեն, որ մարդիկ ձերբակալվել են իրենց գաղափարների համար»: Նշելով, որ հանդիպել է ձերբակալվածների հետ` Թոմաս Համմարբերգը ընդգծել է հետեւյալը. «Ձերբակալվածներից ոմանք ծեծի են ենթարկվել, ինչը, իհարկե, անընդունելի է: Ոմանք ասում են, թե իրենք ամբողջությամբ անմեղ են եւ ընդամենը արտահայտել են իրենց կարծիքները: Իմ փաստարկն այն էր, որ այսպիսի իրավիճակում անհրաժեշտ է ապահովել արդարացի գործընթաց, եւ որ արդարադատության հիմնարար սկզբունքները պետք է հարգվեն»: Եվրախորհրդի մարդու իրավունքների հանձնակատարը զերծ է մնացել ձերբակալություններին քաղաքական գնահատական տալուց` նշելով, թե միայն, որ աստիճանաբար, «քայլ առ քայլ թուլացվում է արտակարգ իրադրության ռեժիմը: «Ես Հայաստանի նախագահին եւ վարչապետին ասացի, որ այդ փոփոխությունները բավարար չեն: Կարծում եմ, անհրաժեշտ է կայացնել գրաքննությունը վերացնելու որոշում», - այդուհանդերձ, հավելել է նա: Հարցին, թե ով է պատասխանատու մարտի 1-ի եւ 2-ի իրադարձությունների համար, Համմարբերգը ասել է. -«Կարծում եմ, որ անհրաժեշտություն կա իրականացնել անկախ, պրոֆեսիոնալ եւ անկողմնակալ հետաքննություն, որը կպարզի մարտի 1-ի առավոտյան, կեսօրի եւ երեկոյան իրադարձությունների, այդ թվում նաեւ սպանությունների իրական հանգամանքները»:

«Չորրորդ Իշխանություն» թերթի մարտի 14-ին չտպագրված նյութերը
ՄԱՆՀԱՅՐԵՆԻՔՆԵՐԻ ԿՅԱՆՔԻՑ
Ըստ ՀՀ իրավապահ մարմինների իրենք պարզել են որ ընդդիմությունը հանրահավաքների ժամանակ որոշակի «կոդավորված» բառեր է օգտագործել` «հայրենիք» «ընտանիք» «հաղթել ենք» եւ այլն:

«ՉԻ» - Զարմանալի է որ այս ցանկում «ազատություն» բառը չկա: Օսմանյան Թուրքիայում օրինակ ի թիվս այլ բառերի («Հայրենիք» «Հայաստան» եւ այլն) արգելված էր նաեւ «ազատություն» բառը: Այնպես որ մեր խորին համոզմամբ Հայաստանի Հանրապետության տարածքում այս սադրիչ բառերը պետք է արգելվեն որովհետեւ ինչպես հայտարարեց մի քննիչ դրանք «նեյրոլեզվաբանական ազդեցություն» են թողնում մարդկանց վրա:

Այսպիսով Հայաստանի Հանրապետության օրհներգը պետք է սկսվի «Մեր (սադրիչ բառ) ազատ-անկախ» բառերով եւ ավարտվի այսպես. «Ամենայն տեղ մահը մի է մարդ մի անգամ պիտ մեռնի բայց երանի` ով յուր ազգի (մեկ սադրիչ բառ) կզոհվի»:

Հ.Գ. Առաջարկում ենք «Հայրենիք» կինոթատրոնը վերանվանել «Ներքաղաքական կայունություն»:

ՄՈՆՏԱԺՎԱԾ ՊՍԻԽՈԼՈԳԻԱ
Նախօրեին ոստիկանական զորքերի շտաբի պետը լրագրողներին հանգամանորեն բացատրում էր որ մարտական փամփուշտներից բացի լինում են նաեւ ռետինե փամփուշտներ հետո մի քանի անգամ օդ կրակեց ու դիմեց լրագրողներին` «ուզո՞ւմ եք մի հատ էլ ձեզ վրա կրակեմ»:

«ՉԻ» - Լրագրողների վրա կրակելու ենթագիտակցական այս մղումն ինքնին շատ խոսուն է: Նորմալ մարդը կամ նման բան ընդհանրապես չէր ասի կամ ծայրահեղ դեպքում կասեր «ուզո՞ւմ եք մի հատ էլ ինքս ինձ վրա կրակեմ»: Բայց խնդիրը սա չէ:
Փաստորեն եթե համադրում ենք պաշտոնական լրատվությունը ստացվում է որ ոստիկանությունը մարտական զենք չի օգտագործել ցուցարարների միջից կրակել են ոստիկանների ուղղությամբ ինչի արդյունքում... ցուցարարներից յոթ հոգի զոհվել է: Մնում է ենթադրել միայն որ ոստիկանական զորքերի ականջին ելույթից առաջ ինչ-որ մեկը չարամտորեն շշնջացել է «հայրենիք» եւ այդ մարդը զանգվածային հիպնոսի մեջ է:

ԹՌԻՉՔՆԵՐ ԵՐԱԶՈՒՄ ԵՎ ԱՐԹՄՆԻ
ՎԱՐԴԱՆ ՕՍԿԱՆՅԱՆԻ ԵՐԱԶԸ
Առավոտ: Կանգառում կանգնած` սպասում է երթուղային տաքսու: Մոտենում է առաջին երթուղայինը: «Սա ո՞ւր է գնում» հարցնում է ինքը` բացելով դուռը: «Կինոհայրենիք» պատասխանում է վարորդը: «Հայրենիք» բառը լսելով` ինքը կարճատեւ զանգվածային հիպնոսի մեջ է ընկնում ու փորձում կծոտել անցորդներին բայց քիչ անց սթափվում է եւ կանգնեցնում հաջորդ երթուղայինը: Լսելով որ սա էլ «Հաղթանակ» զբոսայգի է գնում վերջնականապես պսիխոզի մեջ է ընկնում փորձում քաշքշել վարորդի ականջը... Թարսի պես էլ հենց այդ պահին լոտո վաճառող մի կին մոտենում է ու երգեցիկ ձայնով կանչում «ընտանեկա~ն լոտո» «ընտանեկա~ն զառ...»: Բարեբախտաբար կնոջը հաջողվում է ժամանակին փախչել:

Վերջապես հանդարտվում է եւ տաքսի նստում: Մի հարյուր մետր չանցած` մեքենան փոսի մեջ է ընկնում: «Ես ցնցվա°ծ եմ» գոռում է ինքը` ցնցումից առաստաղին դիպած գլուխը բռնելով «ես ցնցվա°ծ եմ Բրայզայի հայտարարությունից...»: «Ջանդ յուղի հեսա Կոնդոլիզայի հայտարարությանն ենք հասնում» քմծիծաղ է տալիս վարորդը` ցույց տալով առջեւի հսկայական փոսը...

Վերջապես հասնում է նախարարություն: Միջազգային կոնֆերանս է` «Սադամ Հուսեյնի դասերը» թեմայով: Զեկուցողը ներկայացնում է հյուրերին. «սա ռուսական պատվիրակությունն է սա` իրանական իսկ սրանք թուրքերն են...»: «Սրանք թուրքերն են» բառերի վրա իր հետ ինչ-որ անհասկանալի բան է կատարվում. հարձակվում է պատվիրակների վրա ու սկսում աջուձախ կծոտել ներկաներին...
Կես ժամ անց արտգործնախարարության նոր խոսնակը պաշտոնական հաղորդագրություն է տարածում ըստ որի` միջազգային գիտաժողովի մասնակիցները սադրիչ կոչեր են արել եւ փորձել բռնությամբ տապալել Վարդան Oսկանյանին եւ վերջինս ստիպված է եղել դիմել պատասխան քայլերի` այդ ընթացքում օգտագործելով բացառապես ռետինե ատամներ...

Արթնանում է ցնցումներից:

ՊԱՏԳԱՄԱՎՈՐՆԵՐԻ ԳԱՐՆԱՆԱՅԻՆ ԱԿՆԹԱՐԹՆԵՐԸ
Ազգային ժողովում դարձյալ արտահերթ նիստ էր: Նիստին ներկայացած պատգամավորների` ներկաների թիվը մեզ ուրախացրեց, եւ մենք որոշեցինք նրանց դիմել հետեւյալ հարցադրմամբ` «Ինչպե՞ս եք անցկացրել Ձեր գարնանային առաջին օրը` մարտի մեկը»: Ստորեւ ներկայացնում ենք նրանց պատասխաններն առանց մեկնաբանության:

Գալուստ Սահակյան, ՀՀԿ
- Ժողովրդի հետ էի: Ժողովուրդ հասկացությունը չի կարելի մասնավորեցնել:
- Որտե՞ղ էիք:
- Ամեն օր, ամեն ժամ ժողովրդի հետ: Առավոտյան կուսակցությունում էի, հետո գնացի ընկերոջս բարեկամի մահվան հետ կապված ցավակցելու: Հետո վերադարձել եմ:
-Երեկոյան ի՞նչ էիք անում:
- Կուսակցությունում էի:

Ջոնիկ Աբրահամյան (Հովիկ Աբրահամյանի եղբայրը), ՀՀԿ
-Հանրապետությունում չէի:
-Բա որտե՞ղ էիք:
-Տեղ էի գնացել:
- Բայց տեղյակ էիք, թե Հայաստանում ի՞նչ է կատարվում:
- Չէ, էկել եմ, նոր եմ իմացել:
- Եվ ի՞նչ զգացողություններ ունեցաք:
- Դատապարտում եմ:

Վահե Հակոբյան ,ՀՀԿ
- Ես ժողովրդի հետ էի:
- Որտե՞ղ:
- Սյունիքում. Քաջարանում:
- Բա ինչո՞ւ չեկաք Երեւան` ժողովրդին պաշտպանելու:
- Ոստիկանությունը ժողովրդին պաշտպանում էր:

Արմեն Պորտոյան, ՀՀԿ
- Քաղաքում էի:
- Քաղաքում` որտե՞ղ:
- Տեղում էի, գնացել էի, որ ինչ-որ բանով կարողանամ կանխել, այն էլ` չեղավ:
- Այսինքն` դեսպանատների մոտ էի՞ք:
- Ընդեղ գնացի, բայց այնքան խիտ էր, չկարողացա մտնել: Չստացվեց:
- Բայց ի՞նչ առաքելությամբ էիք գնացել այնտեղ:
- Հանդարտեցնելու:
- Բա հետո ո՞ւր գնացիք:
- Գնացի իմ տարածք:
- Էրեբունի՞:
- Այո:
- Էրեբունիում ի՞նչ էիք անում:
- Ուշի-ուշով հետում էին, թե ի՞նչ է լինելու:
- Այսինքն` կողքից հետեւողի դերում էիք:
- Չէ. ինչո՞ւ: Ոչ թե միայն հետեւում էի, այլ ուզում էի կանխել, որ բռնություններ չլինեն:
-Կոնկրետ ի՞նչ քայլեր ձեռնարկեցիք:
- Այն մարդիկ, ովքեր ինձ մոտիկ էին` հանդարտացնում էի: Ժողովրդից ում կարողանում էի` հանդարտության կոչ էի անում: Ասում էի, որ նմանատիպ բաներ չի կարելի անել:

Լեւոն Սարգսյան (Ալրաղացի Լյով), ՀՀԿ
- Պարոն Սարգսյան, Ձեզ մի հարց կարելի՞ է:
- Շմայսին հարցրեք` կպատասխանի:
- Իր տեղը, թե՞ նա նաեւ Ձեր տեղը կարող է պատասխանել:
- Սաղիս տեղն էլ ինքն ա պատասխանելու:
- Այդ դեպքում, պարոն Մովսիսյան (Շմայս, ՀՀԿ), կարո՞ղ եք ասել ինչպե՞ս եք անցկացրել գարնան առաջին օրը` մարտի մեկը, որտե՞ղ էիք:
- Որտեղ որ պետությունն ա եղել, ընդեղ էլ մենք ենք եղել:
- Որտե՞ղ էր պետությունը:
- Պետականության կողքին. գիշերը արտահերթ նիստ էր, եւ մենք այստեղ էինք` Ազգային ժողովում:
-Հետո՞:
-Հետո, քյաչալ պետո, դե գնա հիմա:
- Ուրի՞շ:

Ռուբեն Հայրապետյան (Նեմեց Ռուբո), ՀՀԿ
- Հարց տալ մի հատ սովորեք, նոր մասնագիտությամբ զբաղվեք:
- Դուք էլ բան ունե՞ք ասելու, պարոն Հայրապետյան: Դուք ինչպե՞ս եք անցկացրել գարնան Ձեր առաջին օրը:
- Ծը:
- Բայց ի՞նչ կա ծպացնելու:
- Ափսոս շատ պուճուր երեխա ես, թե չէ մի երկու բան կասեի... գնա էլի:
- Ընդամենը:
- Ազիզ ջան, ի՞նչ ես ուզում:
- Հարցիս պատասխանեք կամ ասեք` չեմ պատասխանում:
- Պարտավոր եմ ես քո հարցին պատասխանե՞լ: Քեզ հինգ անգամ ասի` չեմ պատասխանում: Խի՞ ես կանգնել գլխիս վերեւը. մենք խոսում ենք, իսկ դու հարցրե՞լ ես` կարելի ա, թե չէ՞:
-Ես հարցրեցի նախապես:
- Իսկ ես ասեցի` ոչ: Ինչի՞ ես հիմա կանգնել ըստեղ: էթիկայի կանոններ կան. ես ասեցի` մենք իրեքով խոսում ենք, դու խի էս էկել խառնվում մեր խոսակցության մեջ:
-Ես աշխատում եմ:
-Դե աշխատում ես, գնա, աշխատելու ժամանակ կգաս` կաշխատես:
-Ես հիմա եմ աշխատանքի մեջ:
-Դու խոմ շառ չե՞ս, թող գնա ստեղից: Հարց ես տալիս` ասում եմ` չեմ պատասխանի. հիմա թող գնա ստեղից, ի՞նչ ես ուզում` վայ:
- Վայ, վայ:

ՆՐԱՆՑ ՃԱՆԱՊԱՐՀԸ
Ձեզ ենք ներկայացնում վերջին 80 տարվա ընթացքում առավել հայտնի բռնապետներին: Թե ով ինչպես է իշխանության եկել, ինչ «հերոսություններ» է արել իր պաշտոնավարման ընթացքում, ինչ ճակատագրի է արժանացել, եւ այլ մանրամասներ: Հետեւությունները թողնում ենք ձեզ:

ՍԼՈԲՈԴԱՆ ՄԻԼՈՇԵՎԻՉ` Հարավսլավիայի բռնապետ
1989թ. ընտրվել է Սերբիայի նախագահ: Ընդամենը մի քանի տարում ամբողջությամբ իր ձեռքում կենտրոնացրեց Հարավսլավիայի ողջ իշխանությունը: 1992թ. Բոսնիա-Հերցեգովինայում սկսված պատերազմի ժամանակ սերբական ուժերը Միլոշեւիչի աջակցությամբ հարյուր հազարավոր բոսնիացի մահմեդականների եւ խորվաթների զրկեցին օթեւանից, սպանվեցին մի քանի տասնյակ հազար մարդ, հազարավոր մարդիկ հայտնվեցին համակենտրոնացման ճամբարներում: Ողջ աշխարհը դա համարեց էթնիկական զտումներ:

1992թ. ընտրությունների կեղծմամբ Միլոշեւիչը վերընտրվեց Սերբիայի նախագահ:
1998թ. Միլոշեւիչը սկսեց իրականացնել Կոսովոյի ալբանացիների դեմ արշավանքը, որի արդյունքում սպանվեց մոտ 10 հազար ալբանացի, իսկ 700 հազար մարդ արտագաղթեց հարեւան երկրներ:
1999թ. Միջազգային տրիբունալը Միլոշեւիչին մեղադրեց «մարդկության դեմ հանցագործությունների» մեջ: Մեկ տարի անց Միլոշեւիչը կորցրեց իշխանությունը, իսկ 2001թ. ապրիլին ձերբակալվեց եւ տեղափոխվեց Հաագա: Մահացել է Հաագայի բանտում` 2006թ.: Կինն ու որդին առ այսօր հետախուզման մեջ են:

ՆԻԿՈԼԱԵ ՉԱՈՒՇԵՍԿՈՒ` Ռումինիայի բռնապետ
Չաուշեսկուն ղեկավարել է 1965-1989թթ.: Նրա օրոք Ռումինիան դարձել է Եվրոպայի ամենաաղքատ երկիրը, իսկ Չաուշեսկուի ընտանիքը` ամենահարուստը: Նրանց ընտանիքին են պատկանել Բուխարեստի ամենաշքեղ եւ էլիտար շենքերը, խանութները, հանգստավայրերն ու ռեստորանները: Չաուշեսկուի նստավայրը իր մեծությամբ զիջում է միայն Պենտագոնին:

1989թ. Չաուշեսկուի դեմ սկսված տարերային համաժողովրդական ալիքը բռնապետը փորձեց ճնշել, հրամայելով կրակել ցուցարարների վրա: Միայն Բուխարեստում սպանվեց 89 մարդ, իսկ ամբողջ Ռումինիայով սպանվածների թիվը գերազանցեց 1000-ը: Սակայն հաջորդ օրը բանակը կանգնեց ժողովրդի կողքին, իսկ Չաուշեսկուն ձերբակալվեց փախուստի պահին:
1989թ. դեկտեմբերի 25-ին Չաուշեսկուն կանգնեց ռազմական տրիբունալի առջեւ: Դատախազը մի շարք մեղադրանքներ ներկայացրեց բռնապետին, ըստ որոնց վերջինս «իրականացրել է 60 հազ. մարդու կյանք խլած ցեղասպանություն, պետական ունեցվածքին վնաս է հասցրել, քաղաքներում պայթյուններ է կազմակերպել, քայքայել ազգային տնտեսությունը, փորձել է արտասահմանյան բանկերում պահվող ավելի քան 1 մլրդ դոլարի օգտագործմամբ փախչել երկրից»: Նույն օրը արձակվեց վճիռ եւ երեկոյան բռնապետը իր կնոջ հետ գնդակահարվեց:

Ըստ որոշ տեղեկությունների, Ռումինիայի Կոմկուսի տարբեր պաշտոններում գտնվող Չաուշեսկուի հարազատների եւ մերձավորների թիվը հասնում էր 300-400-ի: Բռնապետի մոտ հարազատներից առանձնանում էր նրա որդինª Նիկուն (39տ.): Հետաքննությամբ պարզվեց, որ դեկտեմբերի 21-22-ին Սիբիու քաղաքում նրա հրամանով կրակել էին խաղաղ հանրահավաքի մասնակիցների վրա, որի հետեւանքով սպանվել էր 89 մարդ: Նիկուից բացի, դատարանի առջեւ կանգնեցին Չաուշեսկուի մյուս 2 զավակներըª Վալենտինն ու Զոյան, որոնք մեղադրվեցին պետական ունեցվածքը անձնական նպատակներով օգտագործելու մեջ: Հոդվածի առաջին մասում հիշատակված Նիկոլաե Անդրուցենª բռնապետի եղբայրը, մեղադրվեց առավել ծանրացուցիչ հանգամանքներում կատարված սպանությունների եւ ցեղասպանություն դրդելու մեջ: Իսկ Չաուշեսկուի մյուս եղբայրըª Մարինը, որն Ավստրիայում առեւտրի ներկայացուցչության նախագահն էր, անմիջապես ինքնասպանություն գործեց:

ԻԴԻ ԱՄԻՆ` Ուգանդայի բռնապետ
1971-1979թթ. Իդի Ամինը Ուգանդայում ոչնչացրել է մոտ կես միլիոն մարդ, այդ թվում` բոլոր քաղաքական հակառակորդներին, անցանկալի լրագրողներին, ամբողջ ցեղերի: Անձամբ սպանել է մի քանի տասնյակ մարդու, այդ թվում` իր կանանցից երեքին: Մշտապես օժանդակել է մի շարք ահաբեկչական կազմակերպությունների, որոնց շնորհիվ էր հաճախ իրականացնում իր հակառակորդների սպանությունները:

1979թ. փախել է երկրից` իր հետ վերցնելով հսկայական հարստություն: 2003թ. մահացել է Սաուդյան Արաբիայում:

ՄՈՀԱՄԵԴ ՍՈՒՀԱՐՏՈ` Ինդոնեզիայի բռնապետ
1965թ. իշխանությունը զավթել է ռազմական հեղաշրջմամբ, որի արդյունքում սպանվել է առնվազն 500 հազ. մարդ (այլ տեղեկություններով` 2 միլիոն): Եվս 250 հազ. մարդ սպանվել է ինդոնեզիական զորքերի կողմից Արեւելյան Թիմորի օկուպացման ժամանակ: Ֆիզիկապես ոչնչացրել է իր մի քանի հազար քաղաքական հակառակորդներին: Իր պաշտոնավարման ընթացքում հսկայական հարստություն է կուտակել` մոտ 15 մլրդ դոլար: Իշխանությունը կորցնելուց հետո նրա նկատմամբ դատավարություն սկսվեց: Նրա կրտսեր որդին դատապարտվեց 15 տարվա ազատազրկման` դատավորի սպանություն կազմակերպելու համար:

ԺԱՆ-ԿԼՈԴ ԴՅՈՒՎԱԼՅԵ` Հաիթիի բռնապետ
Իշխանությունը 1971թ. ժառանգել է հորից: Իր պաշտոնավարման ընթացքում սպանել է մոտ 60 հազար քաղաքական հակառակորդների: 1986թ. փախել է երկրից, եւ առ այսօր բնակվում է Փարիզում:

ՀԻՍԵՅՆ ՀԱԲՐԵ` Չադի բռնապետ
Իր պաշտոնավարման 8 տարվա ընթացքում սպանել է մոտ 40 հազար մարդ, եւս 200 հազարին բանտարկել է կամ ուղարկել համակենտրոնացման ճամբարներ: 1990թ. փախել է հարեւան Սենեգալ երկիր:

ՄԵՆԳԻՍՏՈՒ ՀԱՅԼԵ ՄԱՐԻԱՄ` Եթովպիայի բռնապետ
Իր պաշտոնավարման 17 տարիների ընթացքում` 1974-1991թթ. երկրում սպանվել է մոտ 200 հազ. մարդ: Անձամբ սպանել է Եթվոպիայի վերջին կայսրին` Հայլե Սելասիեին: Նրա օրոք Եթովպիայի տնտեսությունը ամբողջությամբ փլուզվել է: Միայն սովից մահացել է 1.5 միլիոն մարդ: 1991թ. փախել է Զիմբաբվե:

ՖԵՐԴԻՆԱՆԴ ՄԱՐԿՈՍ` Ֆիլիպինների բռնապետ
Իր պաշտոնավարման ընթացքում` 1965-1986թթ. սպանել է մի քանի հազար մարդ: Նրա օրոք Ֆիլիպինների բանտերում են հայտնվել մի քանի տասնյակ հազար քաղբանտարկյալ:
1986թ. փախել է երկրից: Նրա ընտանիքի հարստությունը գնահատվում է մոտ 100 մլրդ դոլար: Ֆիլիպինների իշխանությունների բոլոր փորձերը` այդ գումարները վերադարձնելու ուղղությամբ, առ այսօր չեն պսակվել հաջողությամբ:

ՊՈԼ ՊՈՏ` Կամբոջայի բռնապետ
Համարվում է 20-րդ դարի մեծագույն ոճրագործներից մեկը: Իր պաշտոնավարման 10 տարիների ընթացքում Կամբոջայում սպանվել է մոտ երեք միլիոն մարդ: 1985թ., երբ ընդդիմությունը վիետնամական զորքերի օգնությամբ կարողացավ վերահսկողություն սահմանել երկրում, փախավ ջունգլիներ: 1998թ. մահացել է զինվորական բանտում:

ԱՈՒԳՈՒՍՏՈ ՊԻՆՈՉԵՏ` Չիլիի բռնապետ
1973թ. ռազմական հեղաշրջմամբ զավթել է Չիլիի իշխանությունը: Հեղաշրջման ժամանակ զոհվել է Չիլիի նախագահ Սալվադոր Ալիենդեն: Նրա օրոք սպանվել է մոտ երեք հազար չիլիացի: Նրա կարգադրությամբ Չիլիի հատուկ ծառայությունները 1976թ. սպանեցին Վաշինգտոնում բնակվող Օռլանդո Լետելյերին` Ալիենդեի կառավարության նախկին անդամին: 1998թ. թողել է իշխանությունը: Մի քանի անգամ ձերբակալվել է, նրա նկատմամբ դատավարությունները առ այսօր շարունակվում են:

ԱՆԱՍՏԱՍԻՈ ՍՈՄՈՍԱ` Նիկարագուայի բռնապետ
1956թ. Սոմոսան իշխանությունը ժառանգեց հորից, որին սպանեցին 1956թ.: Նրա պաշտոնավարման ընթացքում երկրում սպանվեց 50 հազ. մարդ, 120 հազարը արտաքսվեց երկրից, եւս 600 հազարը զրկվեց օթեւանից: Սոմոսայի հրահանգով սպանվեցին հազարավոր քաղաքական հակառակորդներ, լրագրողներ եւ նույնիսկ հոգեւորականներ: 1980թ. Սոմոսան փախավ երկրից` իր ընտանիքի, հանցակիցների տասնյակ անդամների հետ, բնականաբար, չմոռանալով իր հետ տանել նաեւ մոտ 400 միլիոն կանխիկ ԱՄՆ դոլար: Նույն տարվա սեպտեմբերին սպանվել է Պարագվայի մայրաքաղաքում` Ասունսիոնում, վրիժառուների կողմից: Չնայած շրջում էր զրահապատ մեքենայով` մոտ 15 թիկնապահների ուղեկցությամբ:

ՄՈՒՀԱՄԵԴ ԶԻԱ-ՈՒԼ-ՀԱԿ` Պակիստանի բռնապետ
1977թ. հուլիսին ռազմական հեղաշրջմամբ զավթել է իշխանությունը` տապալելով նախագահ Զուլֆիկար Ալի Բհուտոյին: Երկու տարի անց, Զիա-ուլ-Հակի հրահանգով Բհուտոն կախաղան հանվեց: Պակիստանում շիա մահմեդականների նկատմամբ զանգվածային բռնությունների հեղինակն էր: Նրա օրոք երկրում իրականացվեցին տասնյակ աղմկոտ սպանություններ:
1988թ. զոհվել է ավիավթարից, որը, ինչպես հետագայում պարզվեց, կազմակերպված ահաբեկչության արդյունք է եղել:

ԻՍԼԱՄ ՔԱՐԻՄՈՎ` Ուզբեկստանի բռնապետ
Միանձնյա իշխում է 1989թ. ի վեր: Նրա պաշտոնավարման ընթացքում բռնադատվել են հարյուրավոր քաղաքական հակառակորդներ, փակվել են տասնյակ ընդդիմադիր եւ անկախ լրատվամիջոցներ, մտցվել է գրաքննություն: Նրա ընտանիքի անդամների ձեռքում է կենտրոնացված երկրի ազգային հարստության զգալի մասը:
2005թ. մայիսի 14-ին դաժան հաշվեհարդար է տեսել Անդիժանում հավաքված ցուցարարների հետ:
Պաշտոնական տվյալներով, ցուցարարների դեմ զենք կիրառելու արդյունքում սպանվել է 189 մարդ, մինչդեռ բազաթիվ միջազգային իրավապաշտպան կազմակերպությունների տվյալներով, խոսքը գնում է ավելի քան 500 մարդու մասին:

ՍԱԴԱՄ ՀՈՒՍԵՅՆ` Իրաքի բռնապետ
20-րդ դարի խոշորագույն ոճրագործներից մեկը: Միայն իր կողմից սկսված Իրաքա-իրանյան պատերազմի ժամանակ սպանվել է 100 հազար իրաքցի եւ 400 հազար իրանցի: Իրականացրել է ցեղասպանություն Հյուսիսային Իրաքի քրդերի նկատմամբ: Նրանց նկատմամբ կիրառել է քիմիական զենք: Ընդհանուր առմամբ 100 հազար քրդերի սպանության պատասխանատուն է: Մոտ երկու միլիոն քուրդ անտուն է մնացել: Ողջ գործունեության ընթացքում նրա վրա մեծ ազդեցություն է թողել Ստալինի կերպարը:

Մինչեւ 1979թ. Սադամ Հուսեյնը ղեկավարում էր երկրի հատուկ ծառայությունները: Այդ տարիներին նրա անձնական հրահանգներով ամենասարսափելի խոշտանգումների ենթարկվելուց հետո բանտերում սպանել են մի քանի հազար քաղաքական հակառակորդների:
1979թ. հուլիսին Իրաքի նախագահ Ալ-Բաքրը հրաժարական տվեց (իրականում նա վաղուց տնային կալանքի տակ էր): Նրա իրավահաջորդ հռչակվեց Սադամ Հուսեյնը: Բառացիորեն մի քանի ժամ անց ձերբակալվում է հեղափոխական ղեկավարության խորհրդի գլխավոր քարտուղար Աբդ ալ-Հուսեյն Մասհադին, ով խոշտանգումների ներքո խոստովանում է, թե խոշոր դավադրություն էր պատրաստում: Երկու օր անց, իշխող «ԲԱԱՍ» կուսակցության համագումարում Մասհադիին ներս են հրավիրում, եւ նա, որպես դավադրության մասնակիցներ, մատնացույց է անում համագումարի 60 պատվիրակների, որոնց անմիջապես ձերբակալում են: Հաջորդ մի քանի օրվա ընթացքում սպայական բարձրագույն անձնակազմի ներկայացուցիչներ, իրաքյան կառավարության փոխվարչապետներ եւ պաշտոնյաներ մահապատժի են ենթարկվում:

Մի անգամ «Նյուսուիք» հանդեսի լրագրողը Սադամ Հուսեյնին հարցնում է խոշտանգումների եւ մահապատիժների մասին, եւ վերջինս զարմացած պատասխանում է. «Իհարկե, այդ ամենը կա: Բա իշխանությունների դեմ հանդես եկողների հետ ուրիշ ինչպե՞ս պիտի վարվել»:
1991թ. զավթել է Քուվեյթը: Քուվեյթում մի քանի հարյուր մարդ է սպանվել: Իր պաշտոնավարման ընթացքում հասցրել է լարված կամ պատերազմական հարաբերություններ ունենալ բոլոր հարեւանների` Իրանի, Սիրիայի, Թուրքիայի, Իսրայելի, Քուվեյթի հետ:

2003թ. ապրիլից, երբ ամերիկյան զորքերը մտան Բաղդադ, փախուստի մեջ էր: Նույն տարվա դեկտեմբերին հայտնաբերվել եւ ձերբակալվել է: Իրաքի ժողովրդի դեմ կատարած ծանրագույն հանցագործությունների համար Իրաքի դատարանը 2005թ. նոյեմբերին նրան դատապարտեց մահապատժի: Նույն տարվա դեկտեմբերի 30-ին Սադամ Հուսեյնը կախաղան հանվեց:


ԼՐԱԳՐՈՂԻՆ ԾԵԾԵԼ ԵՎ ՁԵՌՆԱՇՂԹԱՆԵՐ Է ՀԱԳՑՐԵԼ ՇՈՒՇԱՆ ՊԵՏՐՈՍՅԱՆԻ ԱՄՈՒՍԻՆԸ
Մարտի մեկի առավոտյան Ազատության հրապարակում խաղաղ ցուցարարների նկատմամբ իրագործած բռնություններին ականատես ֆոտոլրագրող Գագիկ Շամշյանը եւս դաժան ծեծի է ենթարկվել իրավապահների կողմից: Նա մեզ պատմեց որ գնացել էր Ազատության հրապարակ` ֆոտոռեպորտաժ պատրաստելու այն մասին թե ինչպես են ցուցարարները դիմավորում իրենց գարնան առաջին օրը բայց ընկել է ոստիկանների «ճանկը»:

- Նպատակս գարնան առաջին օրը Ազատության հրապարակում մեր ժողովրդին լուսանկարելն էր - մեզ հետ զրույցում ասաց «Չորրորդ իշխանություն» եւ «Առավոտ» օրաթերթերի ֆոտոլրագրող Գ. Շամշյանը:- Ես ցանկանում էի Շարժումը եւ գարնան առաջին օրվա ուրախ տրամադրությունների զուգակցումը ներկայացնել: Սակայն օրը ողբերգական դարձավ: Ոստիկանության հատուկ ստորաբաժանումները առավոտ շուտ` մթնշաղին անակնկալ հարձակվեցին ժողովրդի վրա:

Ազատության հրապարակում հավաքված մարդկանց մեծ մասը վրաններում քնած էր մարդիկ այդպիսի բիրտ վերաբերմունք չէին սպասում: Շատերն անակնկալի էին եկել ահաբեկված ու վախեցած էին դա երեւում էր նրանց աչքերից: Ես նկարահանումներս սկսեցի Թումանյանի արձանի մոտից: Այնտեղ համազգեստավոր ոստիկաններ էին որոնց մի մասը դիմակներով էր իսկ ձեռքներին ռետինե մահակներ ու էլեկտրաշոկեր կային: Նրանք ծեծում էին բոլոր նրանց ովքեր քաղաքացիական հագուստով էին: Ես հասցրեցի այս տեսարանից 10-15 կադր նկարել: Այդ պահին հիշեցի մեծն լոռեցու` Թումանյանի «Թագավորն ու չարչին»` «Առաջը ջուր հետեւը սուր սուգ վայնասուն իրարանցում» ու գնացի դեպի Կարապի լիճ որպեսզի այդ ջարդը այնպես նկարեմ որ Թումանյանի արձանն էլ երեւա այդ ամենում: Երբ լուսանկարում էի հեռվից ոստիկանության աշխատակիցները ֆոտոխցիկից արձակված լույսից նկատեցին ինձ ու նրանցից մի քանիսը ամենալկտի արտահայտություններով հայհոյանքներով հարձակվեցին ինձ վրա:

- Դու չհասցրեցի՞ր ասել որ լրագրող ես:
- Ես հասցրեցի հանել վկայականս ու ներկայանալ` ասելով որ իրավունք չունեն խոչընդոտելու իմ լրագրողական գործունեությունը: Բայց դա նրանց չսթափեցրեց ավելին` նրանցից մեկը որ ավելի ագրեսիվ էր հարձակվեց ինձ վրա ու հարվածելով գետնին տապալեց: Ոստիկանության գնդապետը ամենավերջին հայհոյանքներով ասաց թե «այնպես խփեք, որ հետքեր չլինեն»: Ու այդպես օմոնականները 15-20 հոգով սկսեցին ինձ գետնին ընկած վիճակում իրենց խոսքերով ասած` ոտքերով «սամասուդ» անել: Նրանք իմ ձեռքից խլեցին լուսանկարչական ապարատը: Այդ ժամանակ իմ ձեռքերը հետեւից ոլորեց եւ ձեռնաշղթաներ հագցրեց երգչուհի Շուշան Պետրոսյանի ամուսինը (Արման Հարությունյանը) ով աշխատում է ՀՀ ոստիկանության կազմակերպված հանցավորության դեմ պայքարի գլխավոր վարչությունում: Ձեռքերս մեջքիս շղթայված Շուշան Պետրոսյանի ամուսինը մի քանի հոգու հետ բերանքսիվայր ինձ քարշ տվեց դեպի Ազատության հրապարակ: Մոտ 20 րոպե պառկած եմ մնացել ասֆալտին իսկ երգչուհու ամուսինն էլ բոլոր իր գործընկերներին տեղեկացնում էր թե ով եմ ես` «կյանքներս կերել ա» խոսքերով որին հաջորդում էին ոտքերով հարվածները մեջքիս ու ոտքերիս: Նրանց ավելի էին կատաղեցնում իմ բջջային հեռախոսների զանգերը. մեկը Բեթհովենի Հաղթական սիմֆոնիան էր մյուսը` «Պայքար, պայքար մինչեւ վերջ»: «Էս պայքարի ես հելե հա՞» - ասում էին նրանք ու հայհոյում թե° ինձ, թե° թերթերի խմբագիրներին: Իսկ ոստիկանության Նորք-Մարաշի բաժանմունքի պետի տեղակալ Էդիկ Գալստյանը ավելի հեռուն էր գնում` հայհոյանքներով հորդորելով թե «խառը վախտ ա դրա աչքը հանենք»:

Դրանից հետո ինձ տեղավորեցին ոստիկանության ցանցապատ ավտոմեքենան եւ տարան Երեւանի ոստիկանություն: 10-15 րոպե միջանցքում պահելուց հետո ինձ նույն մեքենայով տեղափոխեցին Կենտրոնի ոստիկանություն որից հետո էլ տարան Քանաքեռ-Զեյթուն համայնքի ոստիկանություն: Այնտեղ ինձ ասացին որ պետք է ստորագրեմ ինչ-որ թղթեր` արձանագրություններ որ իբր ինձ իրենք բերել են Օպերայի տարածքից ոստիկանության աշխատակիցներին դիմադրություն ցույց տալու եւ զազրախոսելու համար: Ես հրաժարվեցի ստորագրել նրանց ներկայացրած թղթերի տակ` հայտարարելով որ ոստիկաններն են իմ լրագրողական աշխատանքը խոչընդոտել եւ ինձանից հափշտակել ֆոտոխցիկը:

ՔՀԲ-ի աշխատակցի աշխատասենյակում ինձ մի պահ մենակ թողեցին եւ ես հասցրեցի զանգահարել ՀՀ մարդու իրավունքների պաշտպան Արմեն Հարությունյանին ինչպես նաեւ իմ գործընկերներին` հայտնելով թե որտեղ եմ եւ ինչ է պատահել ինձ հետ: Ուրախությամբ պետք է նշեմ որ մոտ 10 րոպե հետո օպեր-լիազորը ինձ տարավ իր պետի` Արթուր Աբրահամյանի մոտ: Այնտեղ էր նաեւ ՄԻՊ Արմեն Հարությունյանը որը եւս մեծ խոչընդոտների գնով էր մտել ոստիկանության շենք: Եթե չլիներ Մարդու իրավունքների պաշտպանի միջամտությունը վստահ եմ որ Քանաքեռի ոստիկանությունում ինձ հետ կվարվեին այնպես ինչպես Շուշան Պետրոսյանի ամուսինն ու նրա կոլեգաները` Ազատության հրապարակում:
Հ. Գ. Այս խոսքերը գլխավոր դատախազությունը կարող է համարել վկայություն եւ կցել հարուցված քրեական գործին:

ԻՆՉՈՒ ԱՐԳԵԼԵՑԻՆ ԴՈՆ ՄԱՐԿԵՍԻՆ
Չգիտեմ որ իշխանամետ որ պայծառ ուղեղում ծագեց «Չորրորդ իշխանություն» թերթի կայքէջը փակելու լուսավոր գաղափարը: Ինչպես հայտնի է համապատասխան փաստաթղթերով արգելված էր հրապարակել մամուլում այլ տեղեկություններ որոնք տարբերվում են պաշտոնական տեղեկատվությունից: Ընթերցողը կարող է մտածել որ մեր նյութերում պարունակվում հենց այդպիսի տեղեկատվություն:
Ավաղ ստիպված եմ վշտացնել: Թերթի էլեկտրոնային տարբերակը կրում է զուտ պատմագիտական գրական-գեղարվեստական բնույթ: Այնտեղ պարունակվում էին ինտերնետից քաղված նյութեր` հայտնի բռնապետների մահվան մասին ինչպես նաեւ հատվածներ Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր Գաբրիել Գարսիա Մարկեսի «Նահապետի աշունը» գրքից: Եվ այնուամենայնիվ կայքէջը փակվեց:

Սկսենք բռնապետներից: Հարց է ծագում. ինչն էր վրդովվեցրել այդ նյութի մեջ համապատասխան մարմինների համապատասխան աշխատակիցներին: Մի՞թե նյութում նշված բռնապետների վախճանը չի համապատասխանում իրողությանը: Կամ մի՞թե նրանց գործունեությունը չի դատապարտվել միջազգային հեղինակավոր դատական ատյանների կողմից: Ավելին նույն դատական ատյանների կողմից տարբեր ժամկետների ազատազրկման են դատապարտվել նշված բռնապետների հետեւորդները: Արգելելով տվյալ նյութը` մեր պաշտոնյաները փաստորեն դրդում էին միջազգային հանրությանը այն սխալ մտքին որ մեր հարազատ իշխանությունները կարող են իրենց նույնացնել նշված բռնապետների հետ: Քավ լիցի մեր թերթը նման բան նկատի չուներ: Պատասխան պետք է տան այն պաշտոնյաները ովքեր ենթագիտակցորեն պատկերացնում էին այս ամենը:

Պատմությունը շատ դեպքեր գիտի երբ փորձում էին սրբագրել անցյալը: Ավելին ընթերցողը հավանաբար կհիշի Օրուելի անմահ ստեղծագործության հերոսին որն աշխատելով «ճշմարտության նախարարություն» կոչվող գործակալությունում զբաղված էր հին թերթերը սրբագրելով: Պատմության սրբագրումը ինչպես նաեւ պատմության արգելելը երբեք որեւէ մեկին օգուտ չի բերել: Ցավալիորեն պատմությունը օբյեկտիվ գիտություն է: Նյութում նշված բռնապետները ապրել են հենց այնպիսի կյանք եւ ունեցել են այնպիսի վախճան ինչպես նշված է եւ ոչ մի պաշտոնյա ի վիճակի չի փոխել այն ինչ արդեն եղել է:

Այժմ անդրադառնանք երկրորդ հարցին: Ինչո՞ւ արգելեցին Գաբրիել Գարսիա Մարկեսին: Պարոնայք Գաբրիել Գարսիա Մարկեսի ստեղծագործությունները պաշտոնապես տպվել են մեր երկրում: Ավելին պարբերաբար նրա ստեղծագործություններից որոշ հատվածներ բեմադրվում են մեր թատրոններում: Ավելին երիտասարդության հալալ կեսը լսում է «կՏսՍՏՉվՌՍց վՌՍՑՏ վպ տՌՔպՑ» երգը որը գրված է Մարկեսի համապատասխան գրքի մոտիվներով: Այսինքն Մարկեսը լիովին թույլատրելի եւ մեր պետականության հիմքերը չխարխլող հեղինակ է: Իհարկե որոշ երկրներում որոշ հեղինակների ստեղծագործություններ իսկապես արգելվում են: Միջնադարում որոշ գրքեր նույնիսկ այրում էին: Սակայն մեր հարազատ իշխանությունները վստահաբար չէին կարող արգելել Նոբելյան մրցանակի դափնեկրին: Սա ինչ-որ ուժերի չարամիտ սադրանքն էր:
Հ.Գ. Սենյոր Մարկես գրքի կամ նրա որեւէ հատվածի արգելումը սովորաբար այդ ստեղծագործության լավագույն գովազդն է: Եվ եթե Հայաստանի Հանրապետությունում կային դեռ մարդիկ ովքեր չէին կարդացել ձեր հանճարեղ ստեղծագործությունները ապա վստահ եմ որոշ մեր կարծիքով անպատասխանատու պաշտոնյաների վարքագծի պատճառով ձեր գործերի ընթերցումը նոր թափ կստանա մեր կապուտաչյա հայրենիքում:

ՇՊԱՏԻ
ՈՎ ԻՆՉՊԵՍ ԷՐ «ԿԱՅՈՒՆԱՑՆՈՒՄ ԻՐԱՎԻՃԱԿԸ»
Մարտի 13-ին նախագահ Քոչարյանը որոշել է փոփոխություններ կատարել արտակարգ դրության մասին մարտի 1-ի հրամանագրում եւ փոքր-ինչ «մեղմացնել» լրատվամիջոցների գործունեության սահմանափակումները: Ըստ այս որոշման այսօրվանից «արգելվում է զանգվածային լրատվության միջոցների կողմից պետական եւ ներքաղաքական հարցերի առնչությամբ ակնհայտ սուտ կամ իրավիճակը ապակայունացնող տեղեկատվություն կամ առանց իրազեկման (ապօրինի) միջոցառումների մասնակցության կոչեր ինչպես նաեւ նման տեղեկատվություն կամ կոչեր որեւէ այլ եղանակով եւ ձեւով հրապարակելը կամ տարածելը»: Ինչպես տեսնում եք ձեւակերպումները խիստ անորոշ են: Օրինակ որեւէ մեկը կարո՞ղ է բացատրել թե ինչ է նշանակում «իրավիճակը ապակայունացնող տեղեկատվություն»: Այս ձեւակերպման տակ ինչ ասես կարելի է հասկանալ:

Օրինակ` գրում ես որ վաղը Երեւանում լավ եղանակ է լինելու եւ ինչ-որ մեկը դա ընկալում է որպես մարդկանց` փողոց դուրս գալու (այսինքն` իրավիճակն ապակայունացնելու) կոչ: Իսկ եթե գրում ես որ վերջին մի քանի օրերին Երեւանում հացը 20-30 տոկոսով թանկացել է դա արդեն միանշանակ «միտված է ապակայունացնել իրավիճակը: Բայց խնդիրը միայն սա չէ: Վերջին երկու շաբաթվա ընթացքում իշխանություններն ազգաբնակչության նկատմամբ բառիս բուն իմաստով լրատվական տեռոր էին իրականացնում. ոչ իշխանական թերթերն առանց որեւէ պատճառաբանության չէին տպագրվում իսկ հեռուստաընկերություններն ու իշխանական թերթերը սանձարձակ միակողմանի քարոզչություն էին իրականացնում: Այլ կերպ ասած «արտակարգ դրության ռեժիմով պայմանավորված» սահմանափակումները տարածվում էին միայն ազատ մամուլի վրա իսկ իշխանահաճ լրատվամիջոցները միակողմանի քարոզչությամբ ավելի էին խորացնում լարված մթնոլորտը եւ «ակնհայտ սուտ» կամ «իրավիճակն ապակայունացնող» լուրեր էին հրապարակում: Խոսենք կոնկրետ փաստերով: Նախ` «ակնհայտ սուտ» մասով: Մարտի 4-ին ՀՀ փոխոստիկանապետ Արարատ Մահտեսյանը իշխանական բոլոր լրատվամիջոցներով հայտարարեց բառացիորեն հետեւյալը. «ուզում եմ նշել որ հատուկ ստորաբաժանումները զինված են եղել միայն վահաններով ռետինե մահակներով եւ սաղավարտներ են կրել այլ զենք չեն ունեցել... Մեր ցուցումն է եղել` առանց զենքի դուրս գալ եւ ոստիկանության կողմից զենք չի կիրառվել»: Ուղիղ ութ օր անց ոստիկանական զորքերի շտաբի պետը մանրամասն բացատրում էր թե ինչ բան է լուսարձակող փամփուշտը ռետինե փամփուշտը եւ այլն: Հարց է ծագում` եթե ոստիկաններն «այլ զենք չեն ունեցել» ինչի՞ համար էր այդ թամաշան:

Հիմա անդրադառնանք իշխանական թերթերի պահվածքին: «Հայոց աշխարհ» թերթն օրինակ մարտի 1-2-ի դեպքերի մասին նյութը վերնագրել էր այսպես. «Այստեղով թուրքն է անցել»: Երեւի իշխանությունների կարծիքով տասնյակ հազարավոր ցուցարարներին «թուրք» անվանելը նպաստում է իրավիճակի կայունացմանը: Նույն թերթի արդեն մարտի 11-ի համարում կարդում ենք. «Այո նրանց մեջ կային նաեւ զոհեր պատահականորեն մահացած մարդ էր մեկը մյուսը բաշիբոզուկ էր իր նմանի հարվածից մահացավ...»: Այս տողերը տպագրող լրատվամիջոցը հասկանալի է առաջնորդվել է բացառապես երկրի ներքաղաքական լարվածությունը թուլացնելու մտահոգությամբ իշխանություններն էլ մտածել են որ արտակարգ դրության պայմաններում մարդկանց կրքերը հանդարտեցնելու համար հենց այդպիսի բաներ պետք է հրապարակել: Իրեն շատ ավելի վատ էր պահում «Իսկական իրավունք» կոչվող թերթը: Այս երկու թերթերը հիմնական մի զբաղմունք ունեին` կոչ էին անում աջուձախ ձերբակալել բոլորին: Այդ նույն ժամանակ ազգային անվտանգության աշխատակիցը տպարանում նստած արգելում էր տպագրել «Չորրորդ իշխանություն» թերթը որը համարձակվել էր հատվածներ ներկայացնել Գաբրիել Գարսիա Մարկեսի «Նահապետի աշունը» վերնագրով «սադրիչ» վեպից: Կամ էլ գուցե իշխանություններին զայրացրել էր այդ համարի առաջին էջում զետեղված Վազգեն Սարգսյանի «սադրիչ» լուսանկարը (մարտի 5-ը նրա ծննդյան օրն էր):

Ինչեւէ: Մենք ամեն դեպքում պատրաստ ենք աշխատել «մամուլի գործունեության սահմանափակման» ցանկացած ռեժիմի պայմաններում: Միայն թե «սահմանափակումները» լինեն հստակ ձեւակերպված եւ հարգվեն ձեւակերպողների կողմից:

ԼՂ հարցը ՄԱԿ-ում
ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի 62-րդ նստաշրջանում երեկ քվեարկության է դրվել Ադրբեջանի կողմից ներկայացված «Իրավիճակը Ադրբեջանի օկուպացված տարածքներում» բանաձեւի նախագիծը: Այն 39 կողմ, 7 դեմ, 100 ձեռնպահ ձայներով ընդունվել է:
Ընդունված բանաձեւով լուրջ անհանգստություն է հայտնվում, որ «Ադրբեջանի Հանրապետության Լեռնային Ղարաբաղի ռեգիոնում եւ նրա շուրջ զինված հակամարտությունը շարունակում է սպառնալիք ստեղծել միջազգային խաղաղությանն ու անվտանգությանը եւ բացասաբար է անդրադառնում Հարավային Կովկասի երկրների հումանիտար իրավիճակի վրա:
Միաժամանակ, Գլխավոր ասամբլեան բանաձեւով անդամ-պետություններին կոչ է անում հարգել եւ պաշտպանել Ադրբեջանի ինքնիշխանությունն ու տարածքային ամբողջականությունը նրա միջազգայնորեն ճանաչված սահմաններում: Հռչակագրում նաեւ նշվում է.«Գլխավոր ասամբլեան կրկին հայտարարում է, ոչ մի երկիր չպետք է օրինական ճանաչի այն վիճակը, որը ստեղծվել է Ադրբեջանի Հանրապետության տարածքների օկուպացիայից հետո, եւ չպետք է նպաստի կամ աջակցի այդ իրավիճակի պահպանմանը»: Ընդունված փաստաթղթով նաեւ ընդգծվում է «Ադրբեջանի Հանրապետության օկուպացված բոլոր տարածքներից հայկական ուժերի անհապաղ, անվերապահ եւ լիակատար դուրս բերման» անհրաժեշտությունը:
Բանաձեւը նաեւ հաստատում է «Ադրբեջանի Հանրապետության օկուպացված տարածքներից վտարված ազգաբնակչության անքակտելի իրավունքը վերադառնալ իրենց տները» եւ ընդգծում, որ «անհրաժեշտ է ստեղծել պատշաճ պայմաններ բնակչության վերադարձի, այդ թվում նաեւ` հակամարտությունից տուժած տարածքների համապարփակ վերականգնման համար:

Քաղաքական շմոն մետրոյում
Այս օրերին Երեւանի մետրոյի կայարաններում ոստիկանությունը երիտասրադներին հրավիրում է տեղի բաժին եւ խուզարկում:
Սակայն, այս ամենի մեջ ուշագրավն այն չէ, որ ոստիկանները երիտասարդ տղաներից պահանջում են գրպաններում եղած չեղածը դատարկել սեղանին: Էականը այդ ընթացքում տրվող հարցերն են, որոնք բացառապես վերաբերվում են երիտասարդների քաղաքական դիրքորոշմանը: Ոստիկանները ուղղակի հարցնում են, թե նախագահական ընտրություններում տվյալ երիտասարդը ում օգտին է քվեարկել: Իսկ քանի որ երիտասարդներից ոչ ոք մտադիր չէ անազատության մեջ հայտնվել, այն էլ նման հիմար ձեւով, արդյունքում մետրոյի կայարանների ոստիկանության բաժիններում Սերժ Սարգսյանի վարկանիշը գրեթե 150 տոկոս է:

Պահանջում են առ ոչինչ ճանաչել
«Ժառանգություն» կուսակցությունը այսօր դիմել է ՀՀ վարչական դատարան եւ պահանջում է առ ոչինչ ճանաչել Ռոբերտ Քոչարյանի մարտի 1-ին ստորագրած «Արտակարգ դրություն հայտարարելու մասին» հրամանագրի 4-րդ կետի 1-ին, 2-րդ, 4-րդ, 5-րդ ենթակետերը, նույն հրամանագրի 4-րդ կետի 6-րդ եւ 7-րդ կետերը ճանաչել ոչ իրավաչափ, ինչպես նաեւ ՀՀ ոստիկանությանը, ազգային անվտանգության ծառայությանը եւ պաշտպանության նախարարությանը պարտավորեցնել որոշակի գործողություններ կատարելուց զերծ մնալ:
Ներկայացված հայցադիմումում, որը վարչական դատարանում ներկայացնելու է ԱԺ պատգամավոր Զարուհի Փոստանջյանը, բավական մանրամասն փաստարկված է, թե ինչու է Ռոբերտ Քոչարյանի հրամանագիրը անհիմն եւ հակաօրինական: Եթե կարճ ձեւակերպենք, խոսքն այն մասին է, որ Քոչարյանն առանց օրինական հիմքերի սահմանափակել է ՀՀ Սահմանադրությամբ եւ Մարդու իրավունքների եւ հիմնարար ազատությունների եվրոպական կոնվենցիայով ՀՀ քաղաքացիներին տրված իրավունքների մեծ մասը: Ավելին, այն սահմանափակումները, որոնք սահմանվել են Քոչարյանի հրամանագրով կիրառվում են խտրական ձեւով: Ասենք, մամուլի գործունեությանը վերաբերվող սահմանափակումները կիրառվում են միայն ընդդիմադիր եւ իշխանություններին ենթարկվել չցանկացող լրատվամիջոցների նկատմամբ: Իսկ այն լրատվամիջոցները, որոնք ծառայում են իշխանություններին եւ զբաղված են ընդդիմության հասցեին լուտանքներ տեղալով, անարգել գործում են:
Ինչեւէ, հայցադիմումը, որը շուրջ 20 էջից է բաղկացած, փաստում է, որ Քոչարյանը մեղմ ասած ապօրինություն է թույլ տվել: Ակնհայտ է, որ եթե վարչական դատարանը այն քննարկի, ապա միայն այդ փաստը բավարար է, որպեսզի հրամանագրի ապօրինությունը հրապարակայնացվի: Այս տեսանկյունից ուշագրավ են այն լուրերը, ըստ որոնց, նախագահի աշխատակազմի ղեկավար Արմեն Գեւորգյանը վարչական դատարանից պահանջել է ինչ-որ ձեւ գտնել եւ հայցադիմումի քննարկումը մերժել:
Առաջիկա երեք օրերին պարզ կլինի վարչական դատարանը վարույթ կընդունի հայցադիմումը, թե` ՀՀ օրենսդրությունը խախտելով կհրաժարվի այն քննել:

վարչական տույժ տնտեսագետին
Տնտեսագետ Էդուարդ Աղաջանովը երեկ հրավիրվել է ոստիկանություն, որտեղ նրան հայտնել են, թե մտադիր են տույժի ենթարկել` չարտոնված հանրահավաքներին մասնակցելու համար:
«Ես ասել եմ, որ մասնակցել եմ հանրահավաքներին նաեւ այլընտրանքային տեղեկատվություն ստանալու համար, եւ դա իմ սահմանադրական իրավունքն է: Բայց ինձ ասել են, որ հանրահավաքները արտոնված չեն եղել, եւ ես ենթարկվելու եմ վարչական տույժի»,-«Ազատություն» ռադիոկայանին տեղեկացրել է Էդուարդ Աղաջանովը: Ոստիկանությունում նրան հայտնել են, թե համապատասխան փաստաթղթերը երկուշաբթի օրը կուղարկվեն վարչական դատարան, որն էլ կորոշի տույժի չափը:

Խեղճ Սերժիկ
Երբ ընտրություններից հետո Վահան Հովհաննիսյանը հրաժարական տվեց ԱԺ փոխնախագահի պաշտոնից` իր այդ որոշումը կապելով ընտրությունների արդյունքների հետ, ՀՅԴ-ն պաշտոնապես հայտարարեց, թե Հովհաննիսյանին կարող են հետեւել նաեւ ՀՅԴ-ական նախարարները:
Ավելին, դաշնակցականները նույնիսկ հայտարարեցին, թե ցանկացած պահի կարող են դուրս գալ կոալիցիայի կազմից: Առ այսօր, սակայն, ՀՅԴ-ական նախարարները չեն հրաժարվել իրենց պաշտոններից, իսկ դաշնակցական վերնախավն էլ, մեր տեղեկություններով, ակտիվ երկխոսության մեջ է մտել իշխանությունների հետ` հետագա համագործակցության շուրջ: Ասում են` մի քանի օր առաջ համագործակցության պայմանները հստակեցնելու համար տեղի է ունեցել հանդիպում, որին իշխանությունների կողմից մասնակցել են Ռոբերտ Քոչարյանն ու Սերժ Սարգսյանը, Դաշնակցության կողմից` ՀՅԴ ԳՄ ներկայացուցիչ Արմեն Ռուստամյանն ու ՀՅԴ Բյուրոյի ներկայացուցիչ Հրանտ Մարգարյանը: Այս անգամ, սակայն, մեր աղբյուրների փոխանցմամբ, ՀՅԴ-ն չի բավարարվել ունեցած 3 նախարարական պորտֆելներով, եւ կոալիցիայի մեջ մտնելու համար մի շարք առանցքային պաշտոններ է պահանջել: Մեր տեղեկություններով, դաշնակցությունը Սերժ Սարգսյանից, ի թիվս սոցապ եւ կրթության նախարարությունների, պահանջել է նաեւ պաշտպանության նախարարությունը, ֆինանսների նախարարությունը, հարկայինն ու մաքսայինը: Ընդ որում, դաշնակները պահանջնում են նաեւ, որ իրենց նախարարներից մեկը համատեղության կագով զբաղեցնի նաեւ փոխվարչապետի պաշտոնը: Այս ամենի դիմաց, ՀՅԴ-ն պատրաստ է հրաժարվել գյուղնախարարի պորտֆելից: Ու եթե Դաշնակցությունը մնում է կոալիցիայի կազմի մեջ, ապա նրան է մնում նաեւ ԱԺ փոխնախագահի թափուր մնացած պաշտոնը. այստեղ, մեր տեղեկություններով, դաշնակցականները մտադիր են նշանակել ԱԺ ՀՅԴ խմբակցության ղեկավար Հրայր Կարապետյանին: Ի դեպ, վերջին շրջանում սկսել են շրջանառվել լուրեր, թե Դաշնակցությունը ուզում է ստանալ նաեւ ԱԳ նախարարի պաշտոնը: Այս մի տարբերակը, սակայն, ՀՅԴ մեր աղբյուրները բացառում են` նշելով, թե Սփյուռքում պարզապես «ճիշտ» չեն հասկանա, եթե արտգործնախարարը դաշնակցական լինի: Մի խոսքով, ՀՅԴ մեր աղբյուրները պնդում են, թե դաշնակցական ԱԳ նախարարը չի կարողանալու աշխատել Սփյուռքի հետ: Իսկ ընդհանրապես, ինչպես փոխանցում են մեր աղբյուրները, դաշնակցության վերնախավը ոչ այնքան շատ մտահոգված է ստանալիք պաշտոններով, որքան Վահան Հովհաննիսյանի համար հարմար պաշտոն ստանալու դարդով: Այդ է պատճառը, որ դաշնակցական վերնախավը Սերժից պաշտոնների այդքան լայն սպեկտոր է պահանջել. մեկը կընտրի ընկեր Վահանը, մնացածներն էլ բաժին կստանան մնացած դաշնակցականները: Ու հիմա դաշնակցությունը ընկեր Վահանի համար առաջին հերթին պաշտպանության նախարարի պաշտոնն է ուզում, բայց եթե մնացած պաշտոններն էլ Սերժը տա դաշնակցականներին, ապա ՊՆախարարի պաշտոնը ինքնաբերաբար բաժին կհասնի պաշտնապության նախկին փոխնախարար, գեներալ Արթուր Աղաբեկյանին: Հենց այս հարցերն է, որ արդեն քանի օր է քննարկման առարկա է դարձել ՀՅԴ վերնախավում: Մեր տեղեկություններով, վերնախավի գերակշիռ մասը հակված է իշխանությունների հետ համագործակցությանը: Միակ հարցն այն է մնում, թե պահանջվածից քանի՞ պաշտոն կտա Սերժը դաշնակներին: Իսկ որ վերջինս ուզում է, որպեսզի դաշնակցությունը եւս մաս կազմի կոալիցիային, արդեն ակնհայտ է. համենայնդեպս, երեկ Սերժ Սարգսյանը հեռուստատեսությամբ հայտարարել է, թե ՀՅԴ-ն եւս կոալիցիայի մաս կկազմի: Նշանակում է` Սերժ Սարգսյանը ընդունել է դաշնակցության խաղի կանոնները: Ի դեպ, այստեղ մի ուշագրավ հանգամանք կա. այս մի պարտիայում խաղի կանոնները սկսել են թելադրել դաշնակցականները: Իսկ վերջիններս թույլ տեղը լավ են զգում: Նշանակում է` դաշնակցությունը արդեն հասկացել է, որ Սերժ Սարգսյանը նախանձելի վիճակում չէ, ավելին, ՀՅԴ-ում տեսնում են, որ Սերժի դիրքերը թուլանում ու թուլանում են, դրա համար է վերջինս համագործակցության կոչեր անում այլ ուժերին: Իսկ դաշնակցության կարիքը այս պարագայում, ստացվում է` Ազատիչը խիստ է զգում: Այդքան միասին աշխատել են, իրար մասին լիքը բաներ գիտեն: Այնպես որ, ԱԺ ընտրություններից հետո միահեծան կառավարություն կազմած Ազատիչը, հիմա ստիպված բաժան-բաժան է անում իր պաշտոնները, ամբողջը չկորցնելու հույսով:
Ու չնայած այս ամենին, մի չլուծված հարց, այնուամենայնիվ, մնում է. մարդիկ շատ են, պաշտոնները` քիչ: Վարչապետի պաշտոնն էլ ընդհանրապես մի հատ է: Ո՞ւմ պիտի խոստանա Ազատիչն այդ աթոռը. դաշնակները դեմ չեն լինի, Հովիկ Աբրահամյանը միշտ պատրաստ է, բա հըլը դեռ Քոչարյանն էլ կա: Մի խոսքով. խեղճ, Սերժիկ:

Բռնապետությունը պահպանելու փորձ
Հայաստանյան 10 լրատվամիջոցները երեկ հանդես են եկել հետեւյալ հայտարարությամբ. «Մարտի 13-ին հրապարակվեց Ռոբերտ Քոչարյանի հրամանագիրը« որը« համաձայն իր իսկ մեկնաբանության« կոչված էր մեղմելու արտակարգ դրության պայմաններում լրատվամիջոցների գործունեության սահմանափակումները:
Նույն օրը տպարաններ ներկայացվեցին մարտի 1-ի հայտնի հրամանագրով, ըստ էության, արգելված թերթերը: Տպարաններում գրաքննություն իրականացնող Ազգային անվտանգության ծառայության աշխատակիցները« մանրակրկիտ ծանոթանալով դրանց բովանդակությանը եւ« իրենց վկայությամբ` զեկուցելով համապատասխան անձանց« առանց որեւէ հիմնավորման հայտարարեցին« թե ներկայացված թերթերի տպագրությունն արգելվում է: Միակ պատճառաբանությունը հայտնվել է «Առավոտ» օրաթերթի ներկայացուցչին. ԱԱԾ աշխատակիցները առաջարկել են խմբագրել Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի ասուլիսի որոշ ձեւակերպումներ եւ անթույլատրելի են համարել մարտի 1-ին վիրավորվածների հետ հարցազրույցի հրապարակումը: Խմբագրությունը չի համաձայնվել:
Մենք` ներքոստորագրյալներս« ամենայն պատասխանատվությամբ հայտարարում ենք« որ տպարան ներկայացված թերթերի հրապարակումները որեւէ մեկին որեւէ հիմք չեն տալիս անհայտ անձանց բանավոր հրահանգներով ոտնահարել տեղեկություններ տարածելու մեր սահմանադրական իրավունքը« կասեցնել մեր մասնագիտական գործունեությունը եւ հասարակությանը կերակրել բացառապես պաշտոնական տեղեկատվությամբ: Մանավանդ որ« պաշտոնական կոչվող այդ տեղեկատվությունը գերհագեցած է սադրանքներով« ծառայում է մի խումբ մարդկանց շահերին« չի արտահայտում հասարակական տրամադրությունները եւ ընդամենը խորացնում է կասկածամտության« պետական կառույցների հանդեպ անվստահության« տարբեր խավերի միջեւ թշնամանքի մթնոլորտը:
Ռոբերտ Քոչարյանի մարտի 13-ի հրամանագիրը« դատելով կատարված փաստից եւ այն իրողությունից« որ առ այսօր փակ են նաեւ ինտերնետային կայքերը« կոպտորեն խախտված են խոսքի եւ մամուլի ազատության համընդհանուր ճանաչված սկզբունքները« ընդամենը խղճուկ փորձ է միջազգային ու հայ հանրության աչքերին թոզ փչելու: Մենք հայտարարում ենք« որ գավառական խորամանկություններով անհնար է ժողովրդավարության պատրանք ստեղծել ու դրանով դիմակայել միջազգային հեղինակավոր կառույցների արդարացի պահանջներին` ապահովել խոսքի ազատությունը եւ վերջ տալ ապօրինի սահմանափակումներին եւ արգելքներին: ՀՀ իշխանությունների գործողությունները մենք գնահատում ենք որպես բռնապետությունը պահպանելու փորձ` իբր ներքաղաքական կայունությունը վերականգնելու« իրականում` իշխանությունից կառչած մնալու նպատակով»:
Հայտարարությունը ստորագրել են
«Ա1+»-ի նախագահը
«Առավոտ» օրաթերթի գլխավոր խմբագիրը
«Ժամանակ Երեւան» թերթի խմբագիրը
«Հայկական ժամանակ» օրաթերթի խմբագիրը
«Հայք» օրաթերթի գլխավոր խմբագիրը
«Հրապարակ» թերթի գլխավոր խմբագիրը
«Լրագիր» կայքէջի խմբագիրը
«Հետք» կայքէջի խմբագիրը
«Չորրորդ իշխանություն» թերթի գլխավոր խմբագիրը
«Տարեգիր» թերթի գլխավոր խմբագիրը
Հայտարարությունը բաց է« այն կարող են ստորագրել նաեւ այլ լրատվամիջոցների ներկայացուցիչներ:

Նա երազ էր տեսել
Մեր պատմության մեջ սեւ տառերով գրվելիք մարտի մեկից առաջ Գոռ Քլոյանը երազ էր տեսել, որ իր ատամները թափվում են բռան մեջ, եւ արդեն մարտի մեկից հետո նրա անունը հնչեց այդ օրը զոհվածների անունների շարքում:
Գոռն առավոտյան երազը պատմել է մորը, նա էլ, վատ բան կանխագուշակելով, ենթադրել է, թե որդու` արդեն ծեր տատիկ-պապիկների հետ կարող է բան պատահել: Բայց ճակատագիրը դաժան անակնկալ էր պատրաստել հենց 28-ամյա Գոռի համար. այդ օրը նա գնացել էր հանրահավաքի, հետո ոտքից վիրավորվել ու որոշ ժամանակ անց մահացել, քանի որ, ըստ նրա մոր` տիկին Ազատուհու հաղորդածի, հրազենից վնասվել էր սրտից սնուցվող աորտան: «Երրորդ շտապօգնության հիվանդանոցից մի բուժքույր զանգահարեց եւ ասաց, որ Գոռը ոտքից վիրավորվել է, նրան վիրահատում են, եւ ամեն ինչ լավ կլինի: Գնացի: Զգացի, որ վիրահատությունը երկարում է: Հասկանում էի` ոտքի վիրահատություն եւ այդքան երկա՞ր: Ժամեր էր անցնում»,- այդ ամենն առանց հուզմունքի չէր կարողանում վերհիշել Գոռի մայրը` ենթադրելով, թե գուցե իր որդին շատ ավելի շուտ էր մահացել, պարզապես բժիշկները չէին կարողանում հայտնել այդ գույժը: «Հասկանում էի` բժիշկները խուսափում էին մեզնից, ինչպես հասկացա` իրենց սիրտն էլ չէր տալիս, որ ասեն` ձեր տղան այլեւս չկա»,- իր վշտի մասին էր պատմում տիկին Ազատուհին ու չէր կարողանում զսպել արցունքները, որին անմիջապես արձագանքեց Գոռի 3-ամյա որդին` Սարգիսը: «Չեմ լացում, բալես, ուղղակի գլուխս է ցավում, դեղ բեր խմեմ»,- թոռանը հավատացնում էր որդեկորույս մայրը` մեզ բացատրելով, թե նա ուշիուշով հետեւում է, որպեսզի տատը հանկարծ չլացի: Իսկ Գոռի մյուս որդին ընդամենը 2 ամսական է: «Իմ վիշտն ու ցավը, աշխարհը գիտի, այնքան մեծ է: Բառ չեմ գտնում: Ո’չ հարց եմ կարողանում տալ, ո’չ պատասխան: Չգիտեմ` ումից ինչ պահանջեմ»,- արցունքները զսպելով ասում է տիկին Ազատուհին: Երկու երեխաների հայրը, որը ֆիրմաներից մեկում որպես վարորդ-առաքիչ էր աշխատում, 30 տարեկան էլ դեռ չկար եւ կյանքից հեռացավ` բազմաթիվ ծրագրեր անավարտ թողած: Նրա ծնողները պատմում են, որ Գոռը եղել է «Բարգավաճ Հայաստան» կուսակցության անդամ, եղել է ՀՀ նախագահի թեկնածու Սերժ Սարգսյանի վստահված անձ: Ավելին, նրա հայրը նույնպես, իր իսկ խոսքերով, ամբողջ քարոզարշավի ժամանակ եղել է Սերժ Սարգսյանի կողքին, քանի որ նրա հետ շրջագայող բեռնատար ավտոմեքենայի վարորդն էր: Ու նա վարչապետից իր կորստի կապակցությամբ ցավակցական հեռագիր էր սպասում, որն այդպես էլ չի ստացել ու դրանից անչափ վիրավորվել: Իսկ ինչո՞ւ էր Գոռը որոշել մասնակցել ընդդիմության հանրահավաքներին: Գուցե, անձամբ տեսնելով ընտրական գործընթացն իր ամբողջ վեհությամբ` հիասթափվե՞լ էր: Ծնողները վստահեցնում են, թե գոնե իրենց հետ նա այդ մասին չի կիսվել ու ոչինչ չի պատմել: Ասում են նաեւ, թե մինչ այդ օրը Գոռը չէր մասնակցում հանրահավաքներին եւ նույնիսկ նրա ընկերներն են ապշած, թե ինչպե՞ս եղավ, որ մարտի մեկին որոշեց գնալ: Ինչեւէ: Վերջին օրերին այնպիսի մթնոլորտ է ստեղծվել, որ հատկապես զոհվածների հարազատները կա’մ ասում են, թե նրանք առաջին անգամ էին հայտնվել ընդդիմության հանրահավաքներին, կա’մ էլ վստահեցնում, թե իրենք տեղյակ չեն եղել, որ նրանք մասնակցում են դրանց:

Թերթերը չեն տպագրվել, մեղմացումներ չկան
(Human Rights in Armenia Newsletter)
Ռոբերտ Քոչարյանի մարտի 13-ի հրամանագրով փոփոխություններ են կատարվել արտակարգ դրություն հայտարարելու մասին մարտի 1-ի իր հրամանագրում, որոնք վերաբերում են լրատվամիջոցների գործունեության սահմանափակումներին:
Փոխվել է մարտի 1-ի հրամանագրի 4-րդ կետի 4-րդ ենթակետը` «զանգվածային լրատվության միջոցների կողմից պետական եւ ներքաղաքական հարցերի առնչությամբ հրապարակումները կարող են իրականացվել բացառապես պետական մարմինների պաշտոնական տեղեկատվության սահմաններումե, շարադրվում է հետեւյալ խմբագրությամբ` «արգելվում է զանգվածային լրատվության միջոցների կողմից պետական եւ ներքաղաքական հարցերի առնչությամբ ակնհայտ սուտ կամ իրավիճակը ապակայունացնող տեղեկատվություն կամ առանց իրազեկման (ապօրինի) միջոցառումների մասնակցության կոչեր, ինչպես նաեւ նման տեղեկատվություն կամ կոչեր որեւէ այլ եղանակով եւ ձեւով հրապարակելը կամ տարածելը:

Իրականում սակայն ոչ մի բան էլ չի փոխվել, իրականացել է նախօրեին հնչած մեր մտավախությունը, մարտի 1-ից չհրատարակվող թերթերը լույս չեն տեսել նաեւ մարտի 14-ին։ Իսկ թե ինչու, պարզաբանում են թերթերի խմբագիրները։

Արմինե Օհանյան «Հրապարակ» թերթի գլխավոր խմբագիր.
–Մարտի 13-ին մենք աշխատել ենք, ամփոփել ենք 15 օրվա իրադարձությունները, գիշերվա 2-ին թերթը տարել ենք տպարան, ուր նստած էր Ազգային անվտանգության ծառայության աշխատակիցը, որը առանց որեւէ պատճառաբանության ասել է, որ թերթը չի տպվելու։ Թերթը տպել արգելելու վերաբերյալ պատճառաբանություն ներկայացնելու մեր առաջարկին ի պատասխան ասաց, թե պատճառներ չի ներկայացնում։ Այսպես մերժել են բոլոր թերթերին։ Տպագրվել են այն թերթերը, որ մարտի 1-ից հետո էլ էին տպագրվում։ Այնպես որ մամուլի ազատության սահմանափակումները չեն մեղմացել, դրանք ընդամենը ֆորմալ քայլ էին, Արեւմուտքին ցույց տալու համար, որ իշխանությունները զիջումների են գնում, բայց իրականում ներքին կարգով պահեցին նախկին վիճակը։ Ու հայտնի չէ, թե չորս օրից հետո, երբ արտակարգ դրությունը վերացած լինի, հնարավոր լինելո՞ւ է տպագրվել, թե իշխանությանը այս վիճակը այնքան դուր կգա, որ կշարունակեն նույն գրաքննությունը այլ մեթոդներով կիրառել։

Արամ Աբրահամյան «Առավոտ» օրաթերթի գլխավոր խմբագիր.
-Երեկ մենք աշխատել ենք, թերթը պատրաստել, տարել տպարան։ Տպարանում նստած էր Ազգային անվտանգության ծառայության գրաքննիչը, ով թույլ է տալիս, կամ արգելում է տպագրությունը։ Տարան մեր թերթի 4-րդ, 5–րդ, 6-րդ, 7-րդ էջերը, ուր Լեւոն Տեր–Պետրոսյանի բաց թողնված ասուլիսներն էին։ ԿԳԲ–ի գրաքննիչը ասաց, որ այդ ասուլիսներում պարունակվում է ակնհայտ սուտ տեղեկատվություն, ինչը հակասում է նախագահի հրամանագրին, եւ թերթը չի կարող տպվել եւ արգելեց թերթի տպագրությունը։ Նրանք միջազգային հանրության աչքին թոզ փչելու համար հայտարարեցին, թե մեղմացումներ են արել, բայց ոչ մի բան էլ չեն մեղմացրել։

«Հայկական ժամանակ» օրաթերթի գործող խմբագիր Հայկ Գեւորգյանն էլ ասաց, որ երեկոյան թերթը սովորականի պես տարել են տպարան ու էլի հանդիպել Ազգային անվտանգության ծառայության աշխատակցի, ով կարդացել է նյութերը, հեռախոսով ինչ–որ մեկի հետ զրուցել եւ ասել, որ «Հայկական ժամանակըե չի տպագրվելու։ Հայկ Գեւորգյանը եւս կարծում է, որ մամուլի ազատության սահմանափակումների մեղմացումները «մեղմացումներ չէին, այլ միջազգային հանրության աչքին թոզ փչել։ Իշխանությունները հստակ ցանկ ունեն, թե որ թերթերը չեն տպագրելու»։

Հայտարարված մեմղացումներից հետո չեն գարծում նաեւ էլեկտրոնային թերթերը։ «Լրագիր» էլեկտրոնային թերթի խմբագիր Հայկազն Ղահրիյանը ասաց, թե ինչպես մարտի մեկին, այնպես էլ այսօր, իրենց չաշխատելու պատճառը խմբագրությունը չէ, այլ նրանք, ովքեր անջատել են թերթը։ Հայկազն Ղահրիյանի կարծիքով, եթե իշխանությունները թույլ չեն տալիս թերթերին աշխատել, նշանակում է, որ սահմանափակումներիր ոչ մի մեղմացում էլ չի եղել։

Վաղ թե ուշ ճշմարտությունը կպարզվի
Շվեդիայի հայկական ընկերակցությունների միության խորհուրդը օրերս բաց նամակ է հղել Հայասանի կառավարությանը, Հանրային հեռուստատեսությանը եւ մասնավորապես` Հայլուրին:
Դրանում, մասնավորապես, նշվում է. «Շվեդիայում հայկական համայնքի անդամները շվեդական մամուլի հետ միասին, ինչպես նաեւ աշխարհասփյուռ հայերը մեծագույն ցավով հետեւում են Հայաստանում վերջերս տեղի ունեցած նախագահական ընտրությունների զարգացումներին: Երկար ժամանակ նախընտրական քարոզարշավը թվում էր անկախացումից հետո ամենաակատիվներից մեկը եւ չնայած դեռեւս գոյություն ունեցող թերությունների, ընդունվում էր, որպես երկրում ժողովրդավարության հաստատման ուղղությամբ կատարվող դրական քայլերից մեկը: Այնուամենայնիվ շատ կարճ ժամանակի ընթացքում պարզվեց, որ դա կարճ ապրող ցանկալի մտածողություն էր: Որպես քաղաքացիներ մի երկրի, որին շատ այլ ազգեր հետեւում են եւ համարում ազատ եւ ժողովրդավար ազգ, վերջին շաբաթներում Հայաստանում տեղի ունեցած իրադարձությունները միանգամայն համարում ենք որպես չընդունվող վարքագիծ, որը չի համապատասխանում 21-րդ դարի Հայաստանին: Արտակարգ դրության մասին հայտարարությունը, չզինված ցուցարարների վրա կրակելը, համարյա բռնապետության հաստատումը, ինչպիսին է գրաքննության մտցնելը դատապարտվում է ինչպես արտասահմանյան, այնպես էլ Շվեդական բոլոր կառույցների եւ կազմակերպությունների կողմից: Այն, որ Հայասատանը նկարագրվում է որպես հետսովետական օլիգարխիական ղեկավարումով պետություն, գովելի իմիջ չէ: Ինչ վերաբերում է Հայաստանյան հանրային հեռուստատեսությանը եւ մասնավորապես «Հայլուրի» կողմից լուսաբանվող լուրերին` ինչպես նախընտրական քարոզարշավի եւ մարտի 1-ի հուզումների ժամանակ, այնպես էլ դրան հաջորդող օրերին, կարելի է բնութագրել որպես ամբողջապես միակողմանի, կանխակալ եւ գրգռիչ մեկնաբանություն, որը «Հայլուր»-ն իրեն թույլ տվեց տարածել: Մենք գտնում ենք, որ դա շատ արտասովոր է, որ լրատվամիջոցները ոչ մի անգամ թույլ չտվեցին ընդդիմությանը ներկայանալ եւ դատապարտել կամ չդատապարտել տեղի ունեցածը, այսպիսով արձանագրելով, թե արդյոք դա պաշտպանում է այդ գործողությունները կամ առանձնացնում եւ դատապարտում է դրանք: Ցավոք, Հ1-ը եւ մասնավորապես Հայլուրը ոչ մի բան չեն արել լուսաբանելու եւ դրանով ներդրում կատարելու Հայաստանի ներկայիս իրավիճակի լավացմանը, բայց վարկաբեկել են նրանց ովքեր համամիտ չեն պետական քաղաքականության հետ: Այսպիսով, հանրային հեռուստատեսությունը եւ լուրերի գործակալությունները հավասարապես պատասխանատվություն են կրում երկրի ապակայունացման համար: Չնայած դրան, այժմ, երբ Հ1-ը տարածում է իր հաղորդումները արտասահմանում, հիմնականում զարգացած ժողովրդավարական երկրներում, յուրաքանչյուր զգայուն եւ ողջամիտ մարդ հարցականի տակ է դնում խնդրի միակողմանի լուսաբանումը, այսինքն ինչու ընդդիմությունից ոչ մեկին հնարավորություն չի տրվում բացատրելու եւ պաշտպանելու համար:
Ի վերջո, այն, որ գրեթե ողջ լրատվամիջոցների, ռադիոյի, ինտերնետային կայքերի` ինչպիսիք են Armenialiebrty.org եւ Youtube.com, փակելը մեծ մտավախությունների տեղիք են տալիս: Մենք ծաղրում եւ դատապարտում էինք Թուրքիային, որ նույն ձեւով է վարվում Հայկական ցեղասպանության հարցի վերաբերյալ, երբ թուրքական կառավարությունը արգելեց Youtube.com «իր քաղաքացիներին անհիմն ստից պաշտպանելու համար»: Արդյո՞ք Հայաստանը եւ Հայատանի կառավարությունը չեն դիմում նույն գործողություններին: Եվ արդյո՞ք հայակական կառավարությունը իրապես հավատում է այն բանին, որ ինտերնետային կայքերը եւ տեղեկատվությունը ու փաստագրված իրականությունը կանհետանան այն բանի պատճառով, որ դրանց հասանելիությունը Հայաստանում արգելվում է: Եվ ինչքա՞ն է տեւելու արգելքը եւ, հետո, ի՞նչ: Տեղեկատվությունը, նկարները եւ տեսաձայնագրությունները դեռ առկա կլինեն այնտեղ եւ հասարակությունը կիմանա այդ փաստերի մասին, որոնք ներկայացվում են բոլոր կողմերից` թեր եւ դեմ:

ամերիկահայերը պահանջում են նոր ընտրություններ անցկացնել
«Հանուն ժողովրդավարական Հայաստանի» կազմակերպության եւ ՍԴՀԿ Հայ-ամերիկյան խորհրդի ներկայացուցիչներ Համբիկ Սարաֆյանը եւ Սեւակ Խաչատրյանը Վաշինգտոնում հանդիպել են ԱՄՆ-ի պետքարտուղարության կովկասյան հարցերով գրասենյակի վարիչ Փոլ Ուոհլըրզի հետ եւ պետքարտուղարության Հայաստանի բաժնի պատասխանատու Քրիսթին Ռայթի հետ:
Հանդիպման ընթացքում քննարկվել են ամերիկահայ համայնքին մտահոգող հարցեր, մասնավորապես` Հայաստանում գործադրվող բռնությունները եւ քաղաքական հետապնդումները: Կողմերը կարծիք են հայտնել, որ ժողովրդավարական գործընթացները, օրենքի գերակայությունը եւ խոսքի ազատությունը պետք է հարգվեն Հայաստանում: Հայ պատվիրակները ԱՄՆ-ի կառավարությանը կոչ են արել հետեւողական լինել` մինչեւ նշված հարցերի շուրջ գործնական արդյունքների հասնելը: Հայ պատվիրակները պետքարտուղարության ներկայացուցիչներին են հանձնել նաեւ 10 հազար ամերիկահայերի ստորագրությամբ մի գրություն, ըստ որի` վերջիններս Հայաստանի իշխանություններից պահանջում են վերացնել արտակարգ դրությունը, ազատ արձակել քաղաքական բանտարկյալներին, վերացնել մամուլի ազատության, հանրահավաքների կազմակերպման իրավունքի սահմանափակումները, չեղյալ հայտարարել փետրվարի 19-ի նախագահական ընտրությունների արդյունքները եւ անցկացնել նոր ընտրություններ: Պետքարտուղարության ներկայացուցիչները նշել են, որ իրենց համար կարեւոր նշանակություն ունի ԱՄՆ-ի հայ համայնքի կարծիքը`միաժամանակ նշելով, որ իրենք մարտի 1-ի իրադարձությունների կապակցությամբ մեծ թվով հեռախոսազանգեր եւ նամակներ են ստացել:
Հայ համայնքի ներկայացուցիչները նույն հարցով հանդիպումներ են ունեցել Կոնգրեսի եւ մարդու իրավունքների պաշտպանությամբ զբաղվող մի շարք կազմակերպությունների ներկայացուցիչների հետ:

Նահանջ դեպի բռնապետություն
Ամերիկյան Jane’s հետազոտական կենտրոնը, վերլուծելով Հայաստանի ներքաղաքական իրավիճակը, կանխատեսել է, թե այժմ Արեւմուտքի համար ավելի դժվար կլինի հասնել ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման առաջարկվող որեւէ փաստաթղթի ստորագրմանը պաշտոնական Երեւանի կողմից:
Ըստ Jane’s-ի վերլուծաբանների, հաշվի առնելով «մինչեւ վերջ պայքարելու» Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի խոստումը` հնարավոր է, որ Հայաստանի իշխանությունները արտակարգ դրությունը վերացնելուց հետո կանգնեն Երեւանում փողոցային ավելի մեծ բողոքների փաստի առաջ, թեեւ անհավանական է, որ դրանք ուղղակիորեն սպառնան կառավարության կայունությանը:

Իշխանությունները կարող են փորձել կանխել նման ցույցերը` ձերբակալելով նախկին նախագահին եւ էլ ավելի նահանջելով դեպի բռնապետություն: «Բոլոր դեպքերում, այժմ Արեւմուտքի համար ավելի դժվար կլինի ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման առաջարկվող որեւէ փաստաթղթի ստորագրման պաշտոնական Երեւանի կողմից, քանի որ ներքին կայունությունը առաջնայնություն է ստանում բանակցությունների նկատմամբ, եւ հանրային աջակցություն ձեռք բերելու նպատակով օգտագործվում է ազգայնական հռետորաբանություն», - ամփոփում են Jane’s-ի վերլուծաբանները:

ՈՎ ԻՆՉԻՑ Է ԽՈՍՈՒՄ...
Ռոբերտ Քոչարյանը տեղեկացրեց, թե մեծահոգաբար վերանայում է արտակարգ դրության մասին հրամանագրի ԶԼՄ-ներին վերաբերող դրույթները:
Իսկ իրականում միայն գումարելիների տեղերն են փոխվելու, և այն սողանցքը, որն իշխանությունները թողնում են իրենց համար, ցանկացած պահի ցանկացած լրատվամիջոցի կարող է օրենքից դուրս հայտարարել: Վերոնշյալ սահմանափակումներն, ըստ Քոչարյանի, վերաբերելու են միայն սադրիչ գործողություններին և ակնհայտ կեղծ լրատվության տարածմանը: Երկրի նախագահը հավանաբար տեղյակ չի, որ նման դեպքերն այս երկրում վաղուց կարգավորվում են մեկ այլ օրենքով և իր ասածը հեռու է հայտնություն լինելուց: Սակայն դրա մասին չէ, որ ուզում ենք խոսել, այլ այն մասին, որ եթե հիշյալ կարգը կիրառվեր որևէ օրինական երկրում, ապա հատկապես ու՞մ մեղքն ու պատիժը ամենամեծը կլիներ:

Հանրապետության յուրաքանչյուր քաղաքացի գիտի, որ միայն վերջին երկու շաբաթների ընթացքում իշխանական քարոզչամեքենան այնքան կեղծիք ու սուտ է արտանետել, որ դրանցով մի քանի ստվարածավալ հատորներ կարելի է կազմել: Ցանկացած հայաստանցի գիտի, որ եթե թվարկելու լինենք անցած 10 տարիներին Քոչարյանի ու նրա թիմի մոգոնած կեղծ ու սադրիչ տեղեկությունները, ապա հանրային գրադարանը կլցվի ծայրեծայր: Եվ որպեսզի մեզ ազատենք այսպիսի ահռելի բեռից, սակայն նաև հիմնավորած լինեն մեր պնդումները, ընտրենք ամենաչնչին ժամանակահատվածը` հենց երեկ Քոչարյանի 5-10 րոպեանոց զրույցը լրագրողների հետ, իսկ այդ զրույցից` ընդամենը մեկ-երկու պարբերություն, և այն ժամանակ պարզ կդառնա, թե ում հետ գործ ունենք:

Ինչպես և պետք էր սպասել, նախագահը շինհրապարակում կանգնած վերստին խոսում էր մարտի 1-ի իրադարձությունների մասին (հիմա այլ թեմայով մարդկանց չես զբաղեցնի): Ինչ-որ բաներ էր ասում և ահա հիշատակում է մի թիվ. «108 ոստիկան է վիրավորվել այդ հանրահավաքի ժամանակ...»: Սա ասում է Ռ. Քոչարյանը: Նույն Քոչարյանը մարտի 2-ին ասում էր ընդամենը 8 վիրավորված ոստիկանի մասին: Օրվա երկրորդ կեսին առողջապահության նախարարից նա լսում է, որ վիրավորված են 58 իրավապահներ: Մարտի 3-ին ոստիկանության մամլո քարտուղար Սայադ Շիրինյանը խոսում է հիվանդանոցում գտնվող 43 ոստիկանության ծառայողների և 131 զինծառայողների մասին: Այդ ընթացքում առողջապահության նախարար Հարություն Քուշկյանը «թարմացնում է» իր տեղեկությունները և զեկուցում, որ վերքեր են ստացել 72 զինծառայողներ ու իրավապահներ: Բայց մարտի 4-ին գլխավոր դատախազ Աղվան Հովսեփյանը ամոթով է թողնում նրան` հայտնելով, թե վնասվածքներ ունեն 117 ոստիկաններ: Իր դատախազի ու նախագահի համար էլ ավելի հիմար վիճակ է ստեղծում դատախազության մամլո քարտուղար Սոնա Տռուզյանը, որը հենց այն պահին, երբ Քոչարյանը քաղցր-քաղցր զրուցում էր լրագրողների հետ, «Արմինֆո»-ի թղթակցին հայտնում է, թե վիրավորված են 180 ոստիկաններ...

Որտեղի՞ց են ծնվում այս ցուցանիշները: Չէ՞ որ նույնիսկ Քոչարյանն էր խոստովանում, որ արտակարգ դրություն հայտարարելուց հետո որևէ միջադեպ չի գրանցվել: Այդ ո՞ր ճակատում ու ո՞ր բախումներում են մարտի 1-ից հետո վիրավորվում տասնյակ ու տասնյակ նորանոր համազգեստավորներ...

Նման պրոգրեսիվ շիլաշփոթը շատ ավելի խառնիճաղանջ կդառնար, եթե մենք մեջբերեինք նաև այն բոլոր հակասական տեղեկությունները, որոնք վերաբերում են վիրավոր շարքային քաղաքացիներին: Սակայն դա չենք անի, այլ կբավարարվենք ընդամենը մեկ կարևոր հղումով: Եթե չեք մոռացել, Ս. Շիրինյանն, արցունքն աչքերին, խոսում էր 18-20 տարեկան վիրավորված 131 զինծառայողների մասին: Իսկ ահա ՀՀ ԶՈՒ Գլխավոր շտաբի պետ Ս. Օհանյանը մարտի 4-ին բառ առ բառ հայտարարեց հետևյալը. «Զինված ուժերից զոհեր ու վիրավորներ չկան...»: Ահա այսպիսի բաներ: Հիմա գլխի ընկա՞ք, թե ովքեր են սադրիչ լուրեր ու սուտ տեղեկություններ հաղորդողները:

Բայց սա ընդամենը Քոչարյանի հիշատակած մեկ թվի մասին էր: Հիմա դիտարկենք երկրորդ թիվը` արտասանված նույն զրույցի ժամանակ: Խոսելով այն մասին, թե ազգադավ ընդդիմությունը որքան վնասներ է պատճառել երկրին, նախագահն ասում է «Անցյալ տարի Հայաստան է այցելել 510 հազար զբոսաշրջիկ», ինչը նշանակում է, թե այս տարի այդքանի հույս չունենաք: Կարո՞ղ ենք գոնե այս միամիտ ցուցանիշին հավատ ընծայել: Պարզվում է, որ դա էլ հեշտ չի լինելու: Բանն այն է, որ այս տարվա հունվարի 31-ին առևտի և տնտեսական զարգացման նախարարության տարածած տեղեկատվության համաձայն «2007 թվին Հայաստան են այցելել 480 հազար միջազգային զբոսաշրջիկներ` կանխատեսված 450 հազարի դիմաց»: Այսինքն, 30 հազարով պակաս, քան Քոչարյանի հայտնածն է: Կեղծ տեղեկատվությու՞ն է: Անշուշտ: Օրենքով պատժելի՞ է: Իհարկե: Եվ հիմա փաստեր խեղաթյուրող այս մարդն ու նրան կից պաշտոնյաները պիտի վերահսկեն մեր ազնվությունը: Հավանաբար հենց այսպիսին է եղել այն առակի սկզբնաղբյուրը, որտեղ գայլին գառների հովիվ են կարգում...

բանաձեւ են ընդունել
Եվրոպական խորհրդարանը երեկ տեղի ունեցած լիագումար նիստի ժամանակ ձայների 60 կողմ, 1 դեմ եւ 2 ձեռնպահ հարաբերակցությամբ բանաձեւ է ընդունել, որում Հայաստանի իշխանություններին կոչ է արել վերացնել արտակարգ դրությունը:
Բանաձեւի մեջ, մասնավորապես, նշվում է, որ «նախագահական ընտրությունների արդյունքները խաղաղ կերպով վիճարկող ընդդիմության կողմնակիցների նկատմամբ ոստիկանների կողմից գործադրված ճնշումները, ի վերջո, հանգեցրին 8 մարդու մահվան եւ տասնյակ վիրավորների: Մարտի 1-ին հայտարարվել է արտակարգ դրություն, իսկ լրատվամիջոցների ազատությունը երկրում սահմանափակվել է»: Միաժամանակ, Եվրախորհրդարանի պատգամավորները կոչ են արել անհապաղ կազմակերպել մարտի 1-ի դեպքերի թափանցիկ, անկախ եւ անկողմնակալ քննություն` իսկ սխալ պահվածքի ու քրեական բռնարարքների համար պատասխանատուներին կանգնեցնել դատարանի առաջ: Եվրոպացի խորհրդարանականները Հայաստանի կառավարությանը կոչ են արել վերացնել արտակարգ դրությունը, վերականգնել լրատվամիջոցների ազատությունը, ինչպես նաեւ ազատել բոլոր այն մարդկանց, ովքեր ձերբակալվել են հավաքների ազատության իրենց իրավունքից օգտվելու պատճառով: Անդրադառնալով Եվրոպական հարեւանության ծրագրին, որում ընդգրկված է նաեւ Հայաստանը, պատգամավորները Եվրամիության գործադիր մարմնին` Եվրոպական հանձնաժողովին կոչ են արել կենտրոնանալ հատկապես հայաստանյան դատական համակարգի անկախության ապահովման ու ոստիկանական ուժերի մարզումները կազմակերպելու անհրաժեշտության վրա: Հայաստանի իշխանություններին Եվրախորհրդարանը կոչ է անում նաեւ արագորեն կյանքի կոչել այն բոլոր փոփոխությունները, որոնք բխում են Միջազգային դիտորդական առաքելության վերջին եզրակացություններից:

Չարենց- 111
Այսօր Եղիշե Չարենցի ծննդյան օրն է:
Մեծ գրողն իր հավերժական հեռուներից հաղորդակից է յուրաքանչյուր սրտի հետ, եթե այնտեղ բաբախում է ազատ ապրելու փափագը: Մենք զգալու ենք նրա մշտական ներկայությունն այն բոլոր ճակատագրական և բեկումնային պահերին, երբ ճշմարիտ խոսքի ուժը զորավիգ է լինում վհատվածներին, ճամփա է հարթում մոլորվածների համար, լույս է տալիս խավարում խարխափողներին: Եվ երբ Ազատության հրապարակում ծավալվեց համաժողովրդական շարժման ալիքը, վերստին չարենցյան տողերի արձագանքն էր, որ հնչեց արթնության կոչի նման: Մարդիկ լսեցին այն, ինչ լսել էին հազար անգամ, սակայն հիմա ծանոթ բառերը վերածնվեցին` նոր շնչով, նոր իմաստ ու թարմություն առած:

Բայց, ինչպես որ նույն կրակով մեկը ջերմանում է, իսկ մյուսը հրդեհ է բորբոքում, այդպես էլ թե նախկինում ու թե այսօր գտնվեցին մարդիկ, որոնք պատրաստ են շահարկել ամեն մի սրբություն, միայն թե կյանքի կոչեն իրենց ճղճիմ, կասկածելի նպատակները:

Դեռ նախընտրական պայքարի առաջին օրերից, երբ զանազան «գելափ»-ներից այն կողմ ամենքն էլ հասկացան ուժերի հարաբերակցության իրական պատկերը, իշխանական թեկնածուի բանակում ցավով նկատեցին, որ պայքարում կան նաև ինտելեկտուալ եզրեր, ինչից բոբիկ էին ու զրկված, սակայն ստիպված էին այդ անծանոթ դաշտում էլ ոտք դնել: Ու հենց այդ ժամանակ էլ Չարենցի անունը ոմանց համար վերածվեց խաղագումար դրված մանրադրամի:
Չար լեզուներն ասում են, թե դեռ սկզբնական փուլում Սերժ Սարգսյանի շտաբը մի տեսահոլովակ էր պատրաստել, որտեղ թեկնածուն իր ընտրողների համար Չարենց էր արտասանում: Սակայն այն բանից հետո, երբ ժողովրդի առաջ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը հնչեցրեց Չարենցի հայտնի տողերը, անմիջապես որոշեցին տեսահոլովակը եթեր չուղարկել: Պոեզիան` պոեզիա, բայց պայքարի մեջ բանաստեղծներն էլ կարող են դառնալ յուրային կամ օտար: Եվ օտարացած Չարենց բանաստեղծն այնքան ժամանակ սերժականների համար մնաց ընդդիմադիր, մինչև որ մի օր, Կապանում, մոռացած իր սուրբ դավանանքը, Սերժ Սարգսյանը փորձեց երեխաների հետ «Ես իմ անուշ...»-ը արտասանել: Ասում ենք` փորձեց, քանի որ բանաստեղծությունը նրա շուրթերից հնչեց ճիշտ այնքան անաղարտ, որքան «շտկել» բառը` երևանյան հանրահավաքում: Հասկանալով, որ բանասիրական կրթությամբ հանդերձ նա գրականությանն այնքան է մոտ, որքան նախագահական աթոռին, հետագայում խոհեմաբար լռեց, և իրապես հաճելի կլինի, եթե այդ լռությունը շարունակվի հնարավորինս երկար: (Այս հույսը միայն Չարենցին չի վերաբերում, այլ մնացած գրողներին ևս: Ո՞վ կարող է մոռանալ, թե Սերժ Սարգսյանը Նժդեհի հրապարակում հավաքած միտինգի ժամանակ ինչպես աղավաղեց Պարույր Սևակի չքնաղ բանաստեղծությունը...):
Եվ ո՞վ պիտի ասի, թե չարություն կար Լևոն Տեր-Պետրոսյանի այն դիտողության մեջ, որ Ռոբերտ Քոչարյանի ու Սերժ Սարգսյանի համար Չարենցն ընդամենը հազար դրամանոցի վրայի նկար է: Եվ ո՞վ պիտի ասի, թե տասնամյակներ առաջ հանճարեղ բանաստեղծը հենց այսօրվա «հերոսների» համար չէր գրել այս էպիգրամը.
Ես հարց եմ տալիս հաճախ հիմա ինձ`
Նայելով ոմանց «փառավոր» դնչին,
Թե ինչու է դարն այսքան վիթխարի,
Իսկ սրանք- այսքան փոքրիկ ու չնչին...
«Քո միակ փրկությունը քո հավաքական ուժի մեջ է» չարենցյան պատգամը մեր ժողովրդի համար հատկապես այսօր արդիական է դարձել առավել, քան երբևէ, քանի որ փոքրիկներից ու չնչիններից ձերբազատվելու համար է նրա աննահանջ շարժումը: Վկան` այն յոթ զոհվածների արյունը: Վկան` այն հազարների բռունցքը, որ պաշտպանեց իրեն ու իր իրավունքը: Եվ վկան` վաղվա օրը, որ պիտի բացվի Չարենցի երազած արևային քաղաքի վրա:

No comments: