Micro lending.

A couple years ago I started expanding my finance skills. The ultimate goal was to set up two ventures in Armenia - a micro lending enterprise that would lend small infrastructure loans to the rural farmers in Armenia, and a brokerage service in Yerevan that would advise clients who wanted to invest in the capital markets abroad. The second enterprise would donate a portion of its retained earnings to the first project.

Well, now that I'm a persona non grata there, these plans have been postponed indefinitely. What reminded me of these plans was a Google non-profit ad for the Grameen Foundation. I still believe that it's programs like these that will enable the rural poor to lift themselves from the dire situation they are in. Micro lending will not make anyone rich but it will alleviate the desperate poverty some of the farmers I've met in Armenia are in.

Assaults on the opposition continue.

One of the leaders of 'Sksela' youth organization, Arsen Kharatian, was severely assaulted in Yerevan by three people. He is now in the hospital.

Here is the press release from the 'Hima' movement. (update: the initial post mentioned May 26 instead of May 28. It's fixed now.)

Մամլո հաղորդագրություն
Անհապաղ տարածման համար
Լրացուցիչ տեղեկությունների համար զանգել 093191903 (Միքայել)
28.05.2008

Դաժան ծեծի է ենթարկվել Արսեն Խառատյանը

Այսօր, մայիսի 28ին, մոտավորապես ժամը 14-ին երեք անծանոթների կողմից դաժան ծեծի է ենթարկվել “Հիմա” երիտասարդական շարժման առաջնորդներից մեկը` Արսեն Խառատյանը:

Մի քանի օր առաջ Արսենը “Լայֆ” ամսագրի լրագրող ներկայացած մի երիտասարդից հեռախոսազանգ ստացավ` հանդիպելու և հարցազրույց տալու առաջարկով, ինչին Խառատյանը համաձայնություն տվեց և “լրագրողին” հանդիպելու նպատակով մայիսի 28ին, ժամը երկուսին եկավ Վերնիսաժին հարող տարածք: Մի քանի րոպե տեղում սպասելուց հետո, հանկարծակիորեն Արսենին մեջքից գլխին հարված հասցրեցին (հավանաբար երկաթե իրով) և, գետնին տապալելուց հետո, դաժանաբար ծեծի ենթարկեցին երեք երիտասարդներ, որոնք քիչ անց փախուստի դիմեցին: Արսենը գլխի վնասվածքներով տեղափոխվեց Շտապ օգնության հիվանդանոց:

Այս ահաբեկչության հերթական ակտը մեր կողմից գնահատվում է, որպես ռեժիմի յուրօրինակ պատասխան համաժողովրդկան շարժման ակտիվացմանը և շարժման ակտիվիստներին ահաբեկելու նոր փորձ: Այս անգամ, որպես թիրախ է ընտերվել մեր ընկեր Արսեն Խառատյանը, որը հայտնի է իր քաղաքացիկան դիրքորոշամբ, ճշմատախոսությամբ, մարդու իրավունքների և ազատություններ պաշտպանությամբ, ինչպես նաև Հայաստանի ամենատարբեր շրջանակներում բարձր հեղենակությամբ: Արսենը “Հանուն Գիտության Զարգացման” նախաձեռնող խմբի անդամ է, “Սկսել ա” և “Հիմա” երիտասարդական շարժումների առաջնորդներից և ամենաակտիվ մասնակիցներից:

Կարևոր ենք համարում ընգծել, որ սույն հանցանքը Արսեն Խառատյանի նկատմամբ կատարվել է բացեիբաց և հրապարակայնորեն`նպատակ ունենալով վախի մթնոլորտ տարածել և կասեցնել համաժողովրդական շարժման ցույցերի, երթերի և բողոքների ալիքը:

“ՀԻՄԱ” շարժում

Yesterday, Ara Gevorgian, the son of the opposition HHSh party board member Gevorg Gevorgian, was severely beaten by the police on the Northern Avenue in Yerevan. From Tzitzernak:

A YOUTH BEATEN IN NORTHERN AVENUE [from a1plus.am]
ՀՅՈՒՍԻՍԱՅԻՆ ՊՈՂՈՏԱՅՈՒՄ ԾԵԾԵԼ ԵՆ ԵՐԻՏԱՍԱՐԴԻ

[08:49 pm] 26 May, 2008

Today policemen beat 18-year-old Ara Gevorgian because the latter “ventured” to step Liberty Square with the participants of “political strolls” in Northern Avenue.

As a result of sudden weather changes the strollers decided to walk at Liberty Square. As soon as policemen caught sight of the newcomers they chained the area barring their access to the Square. After seizing the front walker Ara Gevorgian they forced him into a “Gazel” and began beating him severely. Witnesses say the boy was then “thrown out” in Northern Avenue.

The exhausted boy was taken home. Ara says he hasn’t committed any misdeed.

Note, Ara Gevorgian is the son of HHSh board member Gevorg Gevorgian.

Sobering words.

The US Department of State has released its annual report on democracy and human rights. The report about Armenia, as expected, is not good. Also, it turns out that the SS banditocracy has not been able to fool anyone even though they've been trying hard.

[...] U.S. officials exert constant diplomatic pressure to promote democracy and human rights-related goals with government officials, political parties, civil society, and media representatives at all levels. U.S. officials also regularly convey these messages through local media channels. U.S. officials have also repeatedly warned the government that MCC funding is contingent upon its progress in democratic practices and in meeting the MCC indicators. The United States continues to implement its three-year democracy promotion strategy, which focuses on enhancing the integrity of the country's electoral processes, including producing accurate voter lists, providing public information and voter education, developing a democratic political culture, building public opinion polling capacity, strengthening fair electoral adjudication, enhancing election monitoring capabilities, strengthening political parties, and increasing independent media coverage of elections. U.S.-sponsored public service announcements prior to the parliamentary elections informed voters and officials of the penalties for voter fraud contained in the new electoral code. The voter registry was updated, officials were provided extensive election administration training, local election observers were fielded in every polling station in the country, and an election hotline was established to provide legal advice to voters. [...]

The full report can be accessed here.

Bloody Stake.

IMG_0557, originally uploaded by katypearce.

A Thai restaurant street menu in Yerevan. Found in Katy Pearce's photostream.

Naive quote of the day.

Azg thinks that it's time for the government to say how long will the 'thick necks' (young people with low IQ and thick necks who work for rich people or government officials) continue to remain unpunished for their behavior.

Azg is being dishonest with its readers. They know very well that as long as the thick necks and their bosses are part of the government, their unlawful and illegal activities will continue.

Մեր կողմից ավելացնենք, որ ջիպերով եւ մերսեդեսներով քաղաքում սլացողները չեն խորշում հարձակվել բոլոր նրանց վրա, ովքեր "թարս" կնայեն կամ թեթեւակի կքերծեն նրանց թանկարժեք մեքենաները, սակայն որպես կանոն նմանատիպ խուլիգանությունները անպատիժ են մնում, ինչը հարուցում է բնակչության բնական դժգոհությունը: Կարծում ենք՝ ժամանակն է, որ իշխանությունները պատասխանեն, թե մինչեւ երբ է շարունակվելու "հաստավիզների" լկտի պահվածքը Հայաստանում:

The answer to the quiz.

This was the first ever, and the only time, when a politician or an opinion leader called for violence against their own government in the modern Armenian history. While 100+ people are currently in jail for political reasons and flimsy criminal charges, Hrant Margarian has never been questioned by the law enforcement about this threat he made shortly after the October 27 assassinations..

Հրանտ Մարգարյան, ՀՅԴ պարագլուխ, Նոյեմբեր 1999:

[...] Քանի դեռ ամեն մի մեքենա ունի մի քանի լիտր բենզին, եւ ամեն հայ ընտանիքում կա մի քանի շիշ, տանկային ցանկացած իշխանություն Հայաստանում մեկ ամսից ավելի կյանք չի ունենա: [...]

Hrant Margarian, ARF leader, November 1999:

[...] As long as cars have a few liters of gasoline, and there are a bottles available in every Armenian family, any government propped up by tanks cannot survive for more than a month. [...]

The quiz of the day.

Ո՞վ է այս խոսքերի հեղինակը:

[...] Քանի դեռ ամեն մի մեքենա ունի մի քանի լիտր բենզին, եւ ամեն հայ ընտանիքում կա մի քանի շիշ, տանկային ցանկացած իշխանություն Հայաստանում մեկ ամսից ավելի կյանք չի ունենա: [...]

Who said the following?

[...] As long as cars have a few liters of gasoline, and there are a bottles available in every Armenian family, any government propped up by tanks cannot survive for more than a month. [...]

Corruption.

It's interesting how much money changes hands during the course of corrupt business practices. This caught my eye because it involves oil, and a former Soviet Republic. And since this a smaller business deal than, say, the BP deals with Azerbaijan, I wonder about the extent of the bribes paid to the Aliyevs and other big shots in the Azeri government. While the US has legislation baring corruption (which most certainly is a fig leaf), I would like to know if the UK or other EU countries have similar laws.

Here is a quote from the plea bargain between the US Department of Justice and oil equipment manufacturer Baker Hughes, Inc. for its violation of the Foreign Corrupt Practices Act of the USA (FCPA). Baker Hughes agreed to pay USD 44 million in fines as part of the deal with the US government. The full text of the agreement can be accessed here.

[...] In the charging and plea documents, BHSI admitted that it violated the FCPA by paying approximately $4.1 million in bribes over approximately a two-year period to an intermediary whom the company understood and believed would transfer all or part of the corrupt payments to an official of Kazakhoil, the state-owned oil company. These corrupt payments were paid through a consulting firm retained as an agent for Baker Hughes in connection with a major oil field services contract.[...]

Չհայեր

Here is a partial list of undesirable characters in the current Armenian reality. The Ch-Hayer list is a list of the ringleaders of the regime. If you notice, it does not include the citizens who support SS, i.e. what some of the anonymous posters here would label as 'Serjakanner'. There is a big difference between the people who perpetrate unlawful acts and people who are supportive of a politician or a political party.

Nowhere in the Ch-Hayer list it said anything hateful. It simply meant that they do not act in the interests of the Armenian citizens.

ԱրվեստաՏԳԵՏներ

- Շուշան Պետրոսյան
- Ռոբերտ Սահակյանց
- Նունե Եսայան
- Հրանտ Թոխատյան
- Սիրուշո
- Սյուզան Մարգարյան
- Հայկո
- Ռոբերտ Ամիրխանյան
- Արա Երնջակյան
- Արմեն Մազմանյան
- Ֆորշ

Գիտության և կրթության չներկայացուցիչներ

- Ռադիկ Մարտիրոսյան (ՀՀ ԳԱԱ նախագահ)
- Ֆադեյ Սարգսյան (ՀՀ վարչապետի խորհրդական)
- Արամ Սիմոնյան (ԵՊՀ ռեկտոր)
- Սուրեն Զոլյան (Բրյուսովի ռեկտոր)

ԻրավաԽԱԽՏ մարմինների աշխատակիցներ

- Ռոբերտ Մելքոնյան (բազազ) (ՀՀ ոստիկանության ՊՊԾ գնդի հրամանատար)
- Վալերի Օսիպյան (խլուրդ) (ՀՀ ոստիկանության ՊՊԾ գնդի հրամանատարի տեղակալ)
- Արարատ Մահտեսյան (ՀՀ ոստիկանապետի տեղակալ)
- Սայաթ Շիրինյան (ՀՀ ոստիկանության հասարակայնության հետ կապերի վարչության պետ)
- Ներսես Նազարյան (Երևան քաղաքի ոստիկանապետ)
- Ալեքսանդր Աֆյան (ՀՀ ոստիկանապետի տեղակալ)
- Արթուր Մեհրաբյան (Երևանի Կենտրոնի ոստիկանապետ)
- Տարոն Բաղդասարյան (շուռա բալագանով) (Երևանի Կենտրոնի ոստիկանապետի տեղակալ)
- Աղվան Հովսեփյան (ՀՀ գլխավոր դատախազ)
- Սոնա Տռուզյան (ՀՀ գլխավոր դատախազի մամուլի խոսնակ)
- Գրիգորի Սարկիսյան (ՀՀ ԱԱԾ պետական պահպանության ծառայության պետ)
- Ալվինա Զաքարյան (ՀՀ ոստիկանության անձնագրերի և վիզաների վարչության պետ)
- Հարություն Քարտաշյան (ՀՀ ոստիկանության Քանաքեռ-Զեյթունի բաժանմունքի օպեր-լիազոր)
- Եղյա Կարախանյան (ՀՀ ոստիկանության Քանաքեռ-Զեյթունի բաժանմունք)
- Հայկ Սարգսյան (ՀՀ ոստիկանության կենտրոնի բաժանմունք)
- Ժորա Համբարձումյան (ՀՀ ոստիկանության Էրեբունու բաժանմունքի հերթապահ)
- Գարիկ Շուշանյան (ՀՀ ոստիկանության Սպիտակի բաժանմունքի քննիչ)
- Արամ Ամիրզադյան (դատախազ)
- Աշոտ Նադոյան (դատախազ)
- Կորյուն Փիլոյան (դատախազ)
- Արմեն Բոշնաղյան (դատախազ)
- Գագիկ Գեւորգյան (ՀՀ ոստիկանության Շենգավիթի բաժին)
- Էդուարդ Վարդերեսյան (ՀՀ ոստիկանության Շենգավիթի բաժին)
- Արմեն Հարությունյան (ՀՀ ոստիկանության Մաշտոցի բաժնի գլխավոր օպերլիազոր)
- Վահրամ Մարգարյան (դատախազ)
- Էդգար Պետրոսյան (ՀՀ ոստիկանության Արաբկիրի բաժին)
- Գարիկ Հովնանյան (ՀՀ ոստիկանության Արաբկիրի բաժին)

Դատական համակարգի չներկայացուցիչներ

- Երեմ Հարությունի Եսոյան (Երևանի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների դատարանի դատավոր)
- Արշակ Վոլոդյայի Պետրոսյան (Երևանի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների դատարանի դատավոր)
- Արմեն Օնիկի Խաչատրյան (Երևանի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների դատարանի դատավոր)
- Մանուկ Սոկրատի Մարգարյան (Արագածոտնի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավոր)
- Կարինե Ղազարյան (Երևանի քրեական դատարանի դատավոր)
- Մնացական Վոլոդյայի Մարտիրոսյան (Երևանի քրեական դատարանի դատավոր)
- Արմեն Մովսիսյան (Դատական կարգադրիչների ծառայության պետ)
- Արթուր Թամրազյան (Գեղարքունիքի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավոր)
- Սերժիկ Ավետիսյան (ՀՀ Քրեական վերաքննիչ դատարանի դատավոր)
- Մարգո Սիմոնյան (ՀՀ Քրեական վերաքննիչ դատարանի դատավոր)
- Արշակ Խաչատրյան (ՀՀ Քրեական վերաքննիչ դատարանի դատավոր)
- Ռուբեն Ափինյան (Երևանի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների դատարանի դատավոր)
- Գայանե Կարախանյան (Երևանի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների դատարանի դատավոր)
- Գագիկ Ավետիսյան (Երևանի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների դատարանի դատավոր)
- Վահե Ռաֆայելի Խալաթյան (Շիրակի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանի դատավոր)
- Արմեն Դանիելյան (Երևանի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների դատարանի դատավոր)
- Արթուր Փիլոսյան (Կենտրոն և Նորք-Մարաշ դատարանի կարգադրիչների ստորաբաժանման պետ)
- Մասիս Ռեհանյան (ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանի դատավոր)
- Մարգարիտա Սիմոնյան (ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանի դատավոր)

Զանգվածային չլրատվության միջոցների ներկայացուցիչներ

- Ալեքսան Հարությունյան (ՀՀՌԸ նախագահ)
- Գրիգոր Ամալյան (ՀՌԱՀ նախագահ)
- Տաթևիկ Նալբանդյան (Հայլուրի լրագրող)
- Տաթևիկ Բաղդասարյան (Հայլուրի հաղորդավար)
- Արտակ Հերիքյան (Հայլուրի հաղորդավար)
- Մենուա Հարությունյան (TEMPUS-ի հաղորդավար)
- Արթուր Սահակյան (Եվրոպոլիսի հաղորդավար)
- Վրեժ Ահարոնյան (Հայոց աշխարհ օրաթերթ)

Չպատգամավորներ

- Արմեն Աշոտյան (ՀՀԿ)
- Էդուարդ Շարմազանով (ՀՀԿ)
- Կարեն Ավագյան (ՀՀԿ)
- Գալուստ Սահակյան (ՀՀԿ)
- Տիգրան Թորոսյան (ՀՀԿ)
- Ռաֆիկ Պետրոսյան (ՀՀԿ)
- Արա Բաբլոյան (ՀՀԿ)
- Դավիթ Հարությունյան (ՀՀԿ) (Արդարադատության նախկին նախարար)
- Հրայր Կարապետյան (ՀՅԴ)
- Սեդրակ (Սեյրան) Սարոյան (գեներալ սեյրան)
- Աշոտ Աղաբաբյան (ՀՀԿ)
- Հրանտ Գրիգորյան (ՀՀԿ)
- Լևոն Սարգսյան (ալրաղացի լյովիկ)
- Կարեն Կարապետյան (ՀՀԿ)
- Հրանուշ Հակոբյան (ՀՀԿ)
- Սամվել Նիկոյան (ՀՀԿ)
- Ռուբեն Սադոյան (ՀՀԿ)
- Ալվարդ Պետրոսյան (ՀՅԴ)
- Վարդան Այվազյան (ՀՀԿ) (Բնապահպանության նախկին նախարար)

Չընդդիմադիրներ և քաղաքական չգործիչներ

- Վազգեն Մանուկյան (ԱԺՄ կուսակցության նախագահ)
- Արտաշես Գեղամյան (ԱՄ կուսակցության նախագահ)
- Արթուր Բաղդասարյան (ՕԵԿ նախագահ)
- Վահան Հովհաննիսյան (ՀՅԴ)
- Շավարշ Քոչարյան (ԱԺԿ նախագահ)
- Արշակ Սադոյան (ԱԺԴ կուսակցության նախագահ)
- Արամ Գասպարի Սարգսյան (ՀԴԿ նախագահ)
- Հեղինե Բիշարյան (ՕԵԿ փոխնախագահ)
- Հայկ Բաբուխանյան (կեղծ ՍԻՄ կուսակցության նախագահ)
- Սամվել Բաբայան ("Դաշինք" կուսակցության նախագահ)
- Տիգրան Ուրիխանյան (Հայաստանի առաջադիմական կուսակցության նախկին նախագահ)
- Խոսրով Հարությունյան (ՀՔԴՄ կուսակցության նախագահ)

Չհոգևորականներ

- Գարեգին Բ
- Նավասարդ Կճոյան

Չմարզպետեր, չքաղաքապետեր, չթաղապետեր, չգյուղապետեր

- Հովիկ Շահինյան (Երևանի Արաբկիրի թաղապետ)
- Սուրեն Խաչատրյան (Սյունիքի մարզպետ)
- Տարոն Մարգարյան (Երևանի Ավանի թաղապետ)
- Մհեր Սեդրակյան (թոխմախի մհեր) (Երևանի Էրեբունու թաղապետ)
- Վարդանիկ Ղուկասյան (Գյումրիի քաղաքապետ)
- Գագիկ Բեգլարյան (չոռնի գագո) (Երևանի Կենտրոնի թաղապետ)
- Ալիկ Սարգսյան (Արարատի մարզպետ)
- Նվեր Պողոսյան (Գեղարքունիքի մարզպետ)
- Կովալենկո Շահգալդյան (կովալ) (Կոտայքի մարզպետ)
- Լիդա Նանյան (Շիրակի մարզպետ)
- Երվանդ Զախարյան (Երևանի քաղաքապետ)
- Մելիք Այվազյան (Լոռվա մարզ, Օձունի գյուղապետ)
- Աշոտ Վարդանյան (Կոտայքի մարզ, Գառնիի գյուղապետ)

Չմաքսավորներ, չհարկահաններ

- Վահրամ Բարսեղյան (ՀՀ հարկային ծառայության պետ)
- Արմեն Ավետիսյան (ՀՀ մաքսային ծառայության նախկին պետ)
- Մարտին Զիլֆիմյան (Գյումրիի հարկային ծառայության նախկին պետ)
- Գագիկ Խաչատրյան (ՀՀ մաքսային պետական կոմիտեի նախագահի պաշտոնակատար)

Տարբեր մակարդակների չինովնիկներ

- Հովիկ Աբրահամյան (մխչյանի մուկ) (ՀՀ նախագահի աշխատակազմի ղեկավար)
- Լևոն Մկրտչյան (ՀՀ կրթության և գիտության նախարար)
- Դավիթ Լոքյան (ՀՀ գյուղատնտեսության նախարար)
- Տիգրան Սարգսյան (ՀՀ վարչապետ)
- Արմեն Սմբատյան (Ռուսաստանում Հայաստանի դեսպան)
- Սերգո Երիցյան (ՀՀ նախագահի խորհրդական)
- Գառնիկ Իսաղուլյան (ՀՀ նախագահի խորհրդական)
- Անդրանիկ Մանուկյան (ՀՀ նախագահի խորհրդական, ՀՀ տրանսպորտի և կապի նախկին նախարար)
- Միքայել Հարությունյան (ՀՀ նախագահի խորհրդական, ՀՀ պաշտպանության նախկին նախարար)
- Լևոն Մարտիրոսյան (ՀՀ նախագահի օգնական)
- Սամվել Ֆարմանյան (ՀՀ նախագահի մամուլի քարտուղար)
- Վիկտոր Սողոմոնյան (ՀՀ նախագահի մամուլի նախկին քարտուղար)
- Վարդան Օսկանյան (ՀՀ արտաքին գործերի նախկին նախարար)
- Արմեն Խաչատրյան (ՀՀ ազգային ժողովի նախկին նախագահ)

Գործարարներ (օլիգարխներ)

- Գագիկ Ծառուկյան (դոդի գագո)
- Ռուբեն Հայրապետյան (նեմեց ռուբո)
- Ռուբեն Գևորգյան (ծաղիկ ռուբո)
- Հարություն Փամբուկյան
- Բարսեղ Բեգլարյան (ֆլեշի բարսեղ)
- Միքայել Բաղդասարով
- Սամվել Ալեքսանյան (լֆիկ սամո)
- Ալեքսանդր Սարգսյան (սաշիկ)
- Արա Աբրահամյան

Չվկաներ

- Հռիփսիմե Հայցյան (22/21 ընտրատարածքի հանձնաժողովի նախագահ)
- Սուրեն Ավետիսյան (36/34 ընտրական տեղամասում Սերժ Սարգսյանի վստահված անձ)
- Սարգիս Կարապետյան (Թալինցի սուտ վկայություն տվող)

Unstoppable.

We are not a minority and we will prevail. We kicked the Soviet butts. We kicked the Azeri butts. We will kick the banditocracy butts, too.

ՀԱՂԹԵԼ ԵՆՔ!!!

Photo from ՎԵՐՋԻՆ ՀՈՒՅՍ

War Pigs

CAKE cover of the War Pigs. If you don't like it at first, it will grow on you after you hear it the third time.

Jirayr Sefilian has asked for a political asylum in Gharabagh

Jirayr Sefilian, a political prisoner in Armenian since 2006, has asked for a political asylum in Gharabagh. The Armenian authorities have started a deportation process for Sefilian. Will he be released from jail as part of Armenia's compliance with the European demands to release all the 100+ political prisoners by June 20? And will he immediately be deported? (update: I just checked and Sefilian's scheduled to be released on June 9, 2008 as he completes his 'sentence')

But the most important question is, will the NKR president grant him political asylum and show that Gharabagh people support the volunteers from around the world who sacrificed everything for Gharabagh during the war years?

Let's see. I sure hope that there are still some morals left among the ruling elites. If they don't grant asylum and prove that they cannot be relied on during difficult times, how will they then expect to rely on people when there is another need for volunteer fighters?

Corporate governance school in Armenia

There is a plan to open a business school for corporate governance in Yerevan. This is a welcome development since the corporate scene in the country is in a pitiful state. There is very little expertise in the country and the risk/reward ratio is dismal to attract foreigners.

That's where the good news ends. The bad news is that it's the Russians who are going to teach the Armenians about corporate governance. LOL... To add insult to the injury, it is the Russian government that's going to do it. What kind of corporate governance do the Russians, especially their government, know in order to teach the Armenians?

Ստեղծվում է Կորպորատիվ կառավարման բարձրագույն դպրոց

Այսօր Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիան (ՀՀ ԳԱԱ) եւ Ռուսաստանի Դաշնության կառավարությանն առընթեր Ժողովրդական տնտեսության ակադեմիան ստորագրեցին Կորպորատիվ կառավարման բարձրագույն դպրոցի ստեղծման մասին հուշագիր:

Հայաստանի կողմից հուշագիրը ստորագրեց ՀՀ ԳԱԱ նախագահ Ռադիկ Մարտիրոսյանը: Նա հույս հայտնեց, որ այդ դպրոցը «կադրերի դարբնոց է լինելու Հայաստանի տնտեսության համարե, հատկապես, երբ «այդ գործը Ռուսաստանի կողմից նախաձեռնում է գործարար կառավարման դոկտոր, ծրագրի ղեկավար, Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի ակադեմիկոս Աբել Աղանբեկյանըե:

"Ես վաղուց եմ երազել մասնակցել Հայաստանում բիզնես դպրոցի ստեղծմանը", - իր խոսքում ասաց Աբել Աղանբեկյանը:

"Հայաստանը բիզնեսի ոլորտում հետամնաց երկիր է: Այստեղ չկան ո'չ նորմալ բանկային համակարգ, ո'չ ֆոնդային բորսա, ո'չ արժեթղթեր", - ասաց Աղանբեկյանը` հավելելով. - "Բայց, միեւնույն է, առաջիկա տարիներին պետք է լինեն: Այլ ճանապարհ չկա: Եվ արդեն իսկ նկատելի է` բանկային համակարգը առաջ է գնում, գալիս են մեծ ներդրումներ":

I don't know if they will do more damage than good. At this point, though, it's probably only the Russians who have any interest in the Armenian economy. They practically own the whole thing so they need local managers to manage their businesses.

Some good news from Armenia.

Lately there is a big shortage of good news from Armenia given the political situation and the worsening economic prospects. But this one is somewhat of a good news. The number of the peace-keeping Armenian troops in Kosovo is going to be doubled to 70 soldiers at a time. While the government motives behind this move are questionable (they may be trying to get a couple of points from the NATO countries to use later as a counter balance to the criticism of their internal policies), my opinion is that these kind of programs give the Armenian troops the necessary exposure to the outside world and bring experience much needed to the army. I think it's better them patrolling the streets of Pristina than gaining experience by conducting urban warfare in Yerevan.

Of course, it would have been much better if there was a larger platoon (1000 or so men) stationed in Afghanistan trained and equipped by the US fighting alongside the Americans in Southern Afghanistan. The experience gained from fighting an enemy similar to the ones we can encounter while fighting for Armenia in a similar terrain would be invaluable just like the Afghan war veterans from the Soviet campaign were invaluable during the Gharabagh War.

Էշերի հավաքածու

Տո եզի մեկ, էս ինչե՞ր ես դուրս տալիս:

Dashnak Leader Blames Ter-Petrosian, West For Armenia Unrest

Opening a regular congress of Dashnaktsutyun in Yerevan, Hrant Markarian, the de facto head of the influential party’s governing Bureau, said the use of lethal force against Ter-Petrosian supporters protesting against alleged vote rigging was therefore justified.
[...]

Listen to this brute man here, starting at 3:35 minute.

Funny or sad?

Here is a short news item from Lragir.am. It reveals the essence of banditocracy well. I would be rolling on the floor laughing if this was about a country other than Armenia. Unfortunately, Lragir doesn't have permalinks so I have to quote the whole story.

ԿԱՐԳԱԴՐԵԼ ԵՆ ԳՈՐԾԵԼ ՕՐԵՆՔԻ ՇՐՋԱՆԱԿՈՒՄ
LRAGIR AM - ONLINE NEWS

Երեկ Հայաստանի հանրային հեռուստատեսությունը հեռարձակել է ռեպորտաժ Վրաստանի հետ սահմանից: Պարզվել է, որ արդեն մի քանի ամիս է, ինչ սահմանում բոլոր մեքենատերերից սահմանը հատելու համար գումար է գանձվում: Ընդ որում, այդ մասին դրույթն ամրագրված է օրենսդրության մեջ 2001 թվականից: Սակայն այն միայն նոր են սկսել կիրառել: Լրագրողի հարցին, թե ինչու են հիմա սկսել կիրառել օրենքը, մաքսատան ներկայացուցիչն ապշեցուցիչ պատասխան տվեց` «Ընտրություններից հետո մենք կարգադրություն ենք ստացել` գործել օրենքի շրջանակներում»: Ըստ ամենայնի, մինչ ընտրությունները նրանք կարգադրություն ունեին` աշխատել օրենքի շրջանակներից դուրս:

THEY'VE BEEN ORDERED TO FUNCTION WITHIN THE BOUNDARIES OF THE LAW
LRAGIR AM - ONLINE NEWS

Yesterday the Armenian State TV broadcast a report from the border with Georgia. It turns out that all the vehicles crossing the border pay a fee. Interestingly, the fees were mandated by law in 2001 but only recently the state started collecting them. The representative of the customs department gave a surprising answer when asked why they have started using the law: "After the elections we received an order to function within the law". It seems that before the elections they had orders to function outside the law.

Human rights advocate Michael Danielian shot at in Yerevan.

The leader of the Progressive Party in Armenia, Tigran Urikhanian, has shot human rights advocate and chairman of Armenian Helsinki Association Michael Danielian. Fortunately, Michael Danielian was not killed. Since Urikhanian is buddies with SS, chances of him being punished for this crime are close to nil.

The details here.

Update: It is worth to mention that Urikhanian is an infamous fascist and the Progressive Party is a neo-nazi entity. While Urikhanian was assaulting and before he shot Danielian, he was yelling that Danielian was a defender of gays and a CIA agent. Clearly, Urikhanian is a menace to the society and has no place on the streets after this. But in a banditocracy, people like this get promoted. So watch the news.

Not so Kafkaesque.

A man voices his support for the opposition candidate. A day or so after that he and his handicapped brother are traveling in a car. The police stop them. While arresting them, the police accidentally open fire.

Now the handicapped person is on trial for not stopping the car after being ordered to do so and damaging a policeman's uniform while getting out of the car. more here

Ըստ առաջադրված մեղադրանքի` Վարդան Ջհանգիրյանը փետրվարի 23-ին ժամը 23-ի սահմաններում Էջմիածին-Երեւան մայրուղում, չենթարկվելով ոստիկանության աշխատակից Ռաֆիկ Մուրադյանի հրահանգին` կանգնեցնելու ավտոմեքենան, չի ենթարկվել, իսկ իջնելիս վնասել է վերջինիս համազգեստը:

Two people on hunger strike detained in Masis.

Two citizens, Samvel Gevorgyan and Koryun Tadevosyan, went on hunger strike today at 9am in the town of Masis. They demanded the release of the political prisoners. At about 12pm the police arrested them.

Fortunately, Koryun Tadevosian was released afterwards. Samvel Gevorgyan is still in custody. At this point he can be considered a political prisoner himself.

Details on A1+

A list of unsavory characters.

Pigh, aka Togran Kocharian, has posted a criticism list of 'unsavory' characters (pigh.livejournal.com/101493.html) in the current Armenian reality. The language is not very nice so I am not going quote it (people have started spelling մտավորական with a ռ ).

Բնագիր:

Some time ago there was a website called Bnagir.am that featured contemporary Armenian literature. After a few volumes it then vanished. I suspect the reason was that it was unlike any Armenian literature out there. It did not feature stories about the sweet persimmons of the Ararat Valley or teary eyed complaints about our fate as a 'long suffering nation'. Non compliance with the establishment is usually not tolerated anywhere, especially in small societies like Armenia, so Bnagir disappeared.

But life goes on...

One of Bnagir founders, Vahe Avetyan, has his own website where you can read some interesting works. here is a link to Vernatun.org. Here is a small quote to show what you might expect to see there:

... Մեր բոլոր անհաջողությունները ուղղակիորեն, կամ անուղղակիորեն բացատրվում են թուրքերով, օտտոմանիզմով, նրանց գործողությունների հետևանքով կրած վնասներով, բայց երբեք ոչ բոլշեվիզմով, կոմսոմոլիզմով, ստուկաչ-չեկիզմով, գողականությամբ ու օլիգարխիզմով, ցեղային էգոցենտրիզմով, ֆանատիզմով, և երիցս ամենասարսափելի գավառամիտ խավարամտությամբ ու տգիտությամբ։ ...

Business environment, banditocracy style.

One of the basic preconditions for a healthy business environment is law and order. Law and order are essential for the everyday life but they are important in making sure that businesses are able to conduct day to day operations and make money and in the process employ people, generate economic activity and help the society prosper. The developed countries have mature legal systems. Armenia has a mature banditocracy. As far as I can tell, banditocracy is not as beneficial as law and order when it comes to the general business environment in the country. It certainly benefits the business entities that are in the banditocracy circle (be it active participants and shapers of the system or the smaller entities that adapt to the situation). It does not benefit the business entities that try to stay within the confines of the law.

Below is a letter from the owner of the soon to be defunct defunct Parisian Cafe highlighting this problem.

Այսօր, ես տխուր եմ: Տասներեք տարի առաջ, ես որոշեցի թողնել Ֆրանսիան, իմ երկրորդ հայրենիքն ու տեղափոխվել Հայաստան` հայրենիքում ներդրում անելու նպատակով` ստեղծելով Փարիզյան սրճարանը: Ես ներդրեցի իմ ժամանակ, էներգիան, առողջությունն ու գումարները, որպեսզի Աբովյան փողոցի վրա լուսավորվի փարիզյան փոքրիկ սրճարանը, որ եղել է գործարար, ընկերական ու հանգստի հանդիպումների վայր: Սակայն այնպես է ստացվել, որ փոքրիկ երազանքս ինձ համար վերածվել է անվերջանալի մղձավանջի:

Չանդրադառնալով իմ անձնական խնդիրներին, ուզում եմ պարզապես նշել, որ իմ, թերևս ոչ տեղին, մարդահավատության պատճառով, ես պարտք տվեցի մի մարդու, ով իբր չէր կարողանում, բայց իրականում հրաժարվում էր այն ինձ վերադարձնել, իսկ երբ իմ մեծահոգությունն ինձ ստիպեց, որ այդ մարդուն ներգրավել իմ բիզնեսում, ես հասկացա, որ նա պարբերաբար թալանում է ինձ` իրեն հավատարիմ դարձրած որոշ ծառայողների հետ, որոնք իրենց հովանավորի պես դարձել են մեկը մյուսից կոռումպացված: Կարող եք ասել, որ սովորական պատմություն է, որին հնարավոր է ամեն տեղ հանդիպել: Բայց ամեն տեղ գործում է ժայռի նման ամուր արդարադատությունը, որ պաշտպանում է մարդու իրավունքներն ու հետաքրքրությունները: Արդարադատությունն ու դատարանը նրա համար է, որ բռնի գողի ձեռքը… սակայն դա այդպես է ամենուր, բացի իմ սիրելի Հայաստանից, որտեղ արդարադատությունը կոռումպացված է ոսկորներից ու արմատից, որտեղ այն բանակցում է մեղավորի հետ, որտեղ այն թույլից վերցնում է ունեցվածքը, որ բաժանի ուժեղի հետ, որտեղ այն ճշմարտությունից ավելի փողն է նախընտրում:

Սա է իմ տխրության պատճառը, տխուր եմ, որ իմ ու ձեր սրտերի համար թանկ Հայաստանը դադարում է գործելուց, տխուր եմ, որովհետև այսպես շարունակվելու դեպքում ես ստիպված եմ փակել Փարիզյան սրճարանն ու վերադառնալ Ֆրանսիա:

ՎԱԼԵՐԻ ԳՈՐԾՈՒՆՅԱՆ

Goodwill, SS style.

For those who haven't seen this on Tzitzernak:

OVER 100 CITIZENS OF ARMENIA TAKEN INTO CUSTODY SINCE THE SECOND CONGRESS OF THE POPULAR MOVEMENT: PRECONDITION FOR DIALOGUE???

(Summarized from Radio Liberty, Sunday, May 11, 2008)

In a telephone conversation with Radio Liberty today, First President Levon Ter Petrosyan’s spokesman, Armen Khatchatryan reported that in Yerevan and elsewhere in the Republic, many citizens who had participated in the opposition rallies—actively or only once or twice—were being called to the police station early in the morning, illegally and under threat.

Police were using their illegal and unjustified interrogation to elicit any information that might be construed as evidence against others or to intimidate them enough to keep them from participating in further actions.

Khatchatryan also stated that the police are calling people in for questioning—although they call it a “chat”—those citizens who were wounded on May 1, and who in principle should have been treated as victims. Rather, they are treated as suspects.

The police have arrested and taken into custody more than 100 citizens since the 2nd meeting of the Congress of the Popular Movement just over one week ago. There were also three new arrests and 10 citizens taken into custody.

And the list of citizens in custody and under arrest continues to grow.

A whole town on hunger strike.

The whole adult population of the small town Dzorakap has gone on hunger strike in support of political prisoners Mushegh Saghatelian and Shota Saghatelian. Dzorakap is a small town in the Shirak Marz and the population have been supportive of the Saghatelians who were born there. The Saghatelians, volunteer soldiers (ազատամարտիկ) in the Karabagh war, were arrested shortly after the violent dispersal of the peaceful protesters in Yerevan on March 1.

Their families have been subject to state terror since then.

In the picture - some of the hunger strikers near the St. Halivor Church in Dzorakap.

Happy Victory Day!

Today is the 16-th anniversary of the liberation of Shushi, the single most important event in the war and a major turning point in the history of Armenia. 16 years ago today it became possible for us to start taking back our territories and put the foundations of the long term physical survival of our country.

Economic development in Armenia.

Hernando De Soto speaks about why the third world countries fail to become rich in this short video. It all boils down to the absence of legal infrastructure and he focuses on the property rights. In such situations, he argues, only a small elite is able to take advantage of capitalism and grow richer.

This concept applies very well with Armenia. The property rights are not very respected there (remember the Buzand street and Northern avenue residents whose property was taken away from them). The other rights of the citizens are not respected much either so you end up with a corrupt banditocracy where the vast majority of the population can not take advantage of capitalism and only a small group of people is able to prosper.

Such a situation is inherently dangerous. It pushes people to embrace false ideologies like socialism and communism. The bitter lessons from the Soviet era prevent that but Armenia is still a quasi socialist country with a gigantic government. That is a great drain on the resources that could be used to add value to the society instead of being wasted.

Does anyone know why the Catholicos is in Vatican?

I can't find Ejmiatzin's official site (church.am is apparently a squatter site belonging to an evangelist or something). The Catholicos met the Pope today and is scheduled to meet him again on Friday. I want to know what the agenda of their meetings is.

ՄԱՐՏԻ 1-ԻՆ ԶՈՐՔԻ ՄԵՋ ՌՈՒՍ ԵՎ ՉԵՉԵՆ ԵՆ ԵՂԵ՞Լ

... Տեսանք, թե ում են բերել: Խոսքը չի գնում Ղարաբաղի սպեցնազի մասին: Ես ռուս եմ տեսել, ես ախալքալաքցի, լենինականցի եմ տեսել: ...
... Նա այսօր նաեւ հայտնեց, որ մարտի 1-ին նույնիսկ չեչեն է տեսել Ազատության հրապարակում ոստիկանների շարքերում եւ ավելացրեց. ՚Դրանք բանդիտական սափրագլուխներ էին, նարկոմաններ եւ ոչ թե պետությունների զորամիավորումնների զինվորներ: Պետք է նաեւ ասեմ, որ ես փրկվել եմ 2 ոստիկանի շնորհիվ, նրանք մեր ոստիկաններն էին, որոնք ինձ քաշեցին տարան պատի տակ` ասելով, թե կարող ես փախի, եթե տանենք` կսպանենՙ: ...

Three former commanders in the Karabakh war held a press conference today. They say that they have encountered not only Armenians from different parts of the country but also Chechens and Russians among the paramilitary forces who beat up and killed the civilians on March 1. Here is the A1+ coverage of their press conference.

ԵՐԵՔ ՀԱՅՐԱԿԱՆ ԱՊՏԱԿ

Համաժողովրդական շարժման երկրորդ կոնգրեսի հեռուստատեսային լուսաբանումը ցույց տվեց, որ ավազակապետությունը որոշ սրբագրումների է ենթարկել իր լրատվական քաղաքականությունը: Լրատվական թողարկումներում Կոնգրեսը հարձակման չենթարկվեց, փոխարենը, սակայն փորձ արվեց այն ներկայացնել մի ձանձրալի, տաղտկալի միջոցառման տեսքով:

Ըստ իշխանական վարկածի, դա մի միջոցառում էր, որտեղ ոգեւորության նշույլ անգամ չկար, ավելին` ընդդիմությանը փորձ արվեց վերագրել պարտվողական տրամադրութուններ: Թվում է, թե խելոք է մտածված, բայց իշխանությունները իրենք էլ չդիմացան իրենց սկսած խաղին: Եթե ընդդիմությունը հանձնվել է, հարկավոր է տոնել այդ իրադարձությունը, բայց սերժանտների տրամադրությունը ամենեւին էլ տոնական չէ: Ընդհակառակը` ինչ-որ շփոթվածություն է զգացվում: Այս վիճակը բռնցքամարտի լեզվով կոչվում է նոգդաուն: Սա այն դեպքն է, երբ բռնցքամարտիկը մի ակնթարթ անջատվում է, բայց ետ է գալիս արագ, եւ դեռ կարող է շարունակել պայքարը: Թե բռնցքամարտում եւ թե ամենուր` ամենավտանգավոր հարվածները անսպասելի հարվածներն են, իսկ համաժողովրդական շարժման կոնգրեսում ՀՀ առաջին նախագահ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը առնվազն երեք այդպիսի հարված հասցրեց ավազակապետությանը:

Առաջին հարվածը Տեր-Պետրոսյանի հայտարարությունն էր Ղարաբաղի վերաբերյալ. առաջին նախագահն ասաց, որ ԼՂՀ-ին սպառնացող անմիջական ռազմական վտանգի դեպքում ինքը իր համախոհներին կոչ կանի դադարեցնել քաղաքական պայքարը եւ լծվել «հայրենիքի պաշտպանության նվիրական գործին»: Սա ուղղակի «հայրական ապտակ» է սերժանտական իշխանությանը, որը 10 տարի փորձում է ապացուցել, որ Տեր-Պետրոսյանը ծախում է Ղարաբաղը: Տեր-Պետրոսյանը ցույց տվեց, որ շատ արագ կարող է ընդդիմության առաջնորդից վերածվել կամավորական շարժման առաջնորդի: Բայց այս քայլով առաջին նախագահը ավելին արեց. նա ըստ էության կանխեց ղարաբաղյան պատերազմի ` թվում է անխուսափելի բռնկումը: Իլհամ Հեյդար օղլին, որ վերջերս ինչ-որ ոգեւորվել էր, Տեր-Պետրոսյանի ապտակի հավասարազոր հասցեատեր դարձավ, եւ դա նրա համար սթափեցնող նշանակություն ունեցավ: Ադրբեջանում ոգեւորվել էին, որ Սասուն Միքայելյանի, Մյասնիկ Մալխասյանի, Հակոբ Հակոբյանի եւ մյուսների պես տղերքը բանտում են հայտնվել, բայց հիմա հասկացան, որ էս տղերքը Սերժի ու Ռոբերտի նկատմամբ ունեցած «քենը» կարող են ադրբեջանցիներից հանել: Տեր-Պետրոսյանի ելույթից հետո բացառվում է նաեւ պատերազմի հրահրումը հայկական կողմից, որովհետեւ հիմա իրադարձությունների նման զարգացումը կհանգեցնի ընդդիմադիր ակտիվիստների զինված ջոկատների ձեւավորմանը:

Երկրորդ հայրական ապտակը կոչն էր ԱՄՆ կառավարությանը չդադարեցնել «Հազարամյակի մարտահրավերներ» ծրագրի ֆինանսավորումը Հայաստանում: Սա էլ ապտակ էր այն պատճառով, որ իշխանական քարոզչությունը 10 տարի փորձում է ապացուցել, որ Տեր-Պետրոսյանը առաջնորդվում է «ինչքան վատ, այնքան լավ» սկզբունքով:

Հաջորդ հայրական ապտակը այն էր, որ Տեր-Պետրոսյանը Սերժիկ Սարգսյանին` մարտի 1-ի սպանդից սահմանազատվելու շանս տվեց: Այս ամենին իշխանությունը չէր սպասում եւ սա ավելի է ուժեղացնում նրա ստացած հարվածը: Բայց դրա ուժը ավելի հասկանալի է դառնում, երբ արձանագրում ենք, որ իշխանությունը պատրաստ չէ, չի կարող հակահարված հասցնել: Որովհետեւ այս իրավիճակում հակահարված հասցնելու համար իշխանությունը պետք է անհապաղ ազատի քաղբանտարկյալներին, ձեռնամուխ լինի մարտի 1-ի դեպքերի անկախ միջազգային հետաքննության իրականացմանը, եւ մինչեւ այս հետաքննության ավարտը կասեցնի այն խայտառակ նախաքննությունը, որ իրականացնում է Հատուկ քննչական ծառայություն կոչված կրկեսը: Իսկ նման քայլերի իշխանությունը, թերեւս, ի վիճակի չէ:

ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆՅԱՆ 06-05-2008

The MP-s in Armenia.

The most foul-mouthed MP in Armenia, Ashot Ashotyan, describes the current coalition partner and secretary of National Security Committee.

Փետրվարի 3, ԱԺ, ՀՀԿ խմբակցության պատգամավոր Արմեն Աշոտյանը հայտարարեց.

«Բոլորը բոլորին փնովում են, բոլորը բոլորին ամեն ինչ խոստանում, ալյանսներ են կազմում, հանրահավաքներ անում, օդ կրակում, քամի բարձրացնում ու հետո թաքուն բանակցում իշխանությունների հետ՝ իրենց գարշահոտ երախներն իշխանական պատառով փակելու համար… Նախագահական ընտրություններին հաղթելու զրոյական շանսեր ունեցող Բաղդասարյանի՝ Տեր-Պետրոսյանին միանալու դեպքում հիշողության մեջ անմիջապես արթնանում են աստվածաշնչյան երկու դրվագներ, քաղաքական առումով՝ դա անառակ որդու վերադարձն է։ Տեր-Պետրոսյանի ծոցում մեծացած ու տաքացած օձը, որը Տեր-Պետրոսյանից հետո ներկայիս իշխանությունների ծոցից ծոց է անցել, նորից վերադառնում է Տեր-Պետրոսյանի ծերացած կրծքին, փիլիսոփայական առումով՝ հող էիր, հող էլ կդառնաս՝ իմաստնության ականատեսն ենք լինելու»։

Then when he was asked for a comment whether he still thinks the same, this is what he said:

Արմեն Աշոտյանին հիշեցրինք իր այդ հայտարարությունը՝ փորձելով պարզել, թե արդյոք այժմ է՞լ նույն տեսակետներն ունի իրենց հետ կոալիցիայում գտնվող գործչի մասին, եւ նա ասաց.

«Նախընտրական գործընթացները մի տրամաբանություն ունեն, հետընտրական գործընթացները՝ մեկ այլ»:

Twenty Two Thousand people dead in Burma.

It's hard to believe that storms still kill so many people at this day and age. Katrina shocked me but it pales in comparison to the deaths and devastation in Burma. I still haven't seen the Red Cross asking for assistance to the people. I wonder if the military dictatorship will allow us (the West) to help the survivors.

Passion and leadership.

This is a '60 Minutes' story about a doctor who provides medical help to the poor in third world countries and has had a major impact in improving their health. The annual budget: 50 million dollars.

Contrast this with the programs by large charities and government-financed organizations. The MCA fund in Armenia has spent 4 million dollars on consultation fees! Given the amount of money spent in Armenia since the end of the war in 1994, the country should have been a decently developed place. The only thing that has become decently developed has been the corruption since these large scale programs seem to be designed to foster and promote corruption.

The only large scale program that has had a visible impact has been Kirk Kerkorian's program for infrastructure improvements despite the lack of passionate ground level leadership. The small scale programs backed by passionate individuals have probably yielded far superior results per dollar spent.

The birth of the Armenian National Congress

In the speech below, Levon Ter-Petrosian is against some of the things I have been advocating such as the stopping of the US economic aid to Armenia. I disagree with him and will continue to push for the (hopefully short term) halt of American taxpayer money propping up the banditocracy in Armenia. One of the best ways to modify someone's behavior is through financial (dis)incentives.
UPDATE EN: For the English translation of the speech, please see Tzitzernak's blog here.

ԼԵՎՈՆ ՏԵՐ-ՊԵՏՐՈՍՅԱՆԻ ԵԼՈՒՅԹԸ ՀԱՄԱԺՈՂՈՎՐԴԱԿԱՆ ՇԱՐԺՄԱՆ 2-ՐԴ ԿՈՆԳՐԵՍՈՒՄ

Սիրելի հայրենակիցներ եւ զինակիցներ, Հայաստանի համաժողովրդական շարժման 2-րդ կոնգրեսը տեղի է ունենում չափազանց բարդ իրադրության պայմաններում։ Ընդ որում, բարդու թյունը ոչ միայն իրավիճակային է, այլեւ իմացաբանական, քանի որ հասա րակությունը կանգնած է վերջին շրջանի բուռն իրադարձությունների ընկալման եւ վերաիմաստավորման անհրաժեշտության առջեւ։ Կուտակված անթիվ հարցերի պատասխանը հնարավոր է տալ միայն իրադարձու թյուն ների խոր եւ համակողմանի վերլուծությունից հետո։ Այդ խնդիրը, սակայն, թողնելով ապագային, սույն ելույթում ես կբավարարվեմ անդրադառնալով ընդամենը մի քանի հրատապ թեմաների։

Բախում, թե՞ սպանդ

Քոչարյանա-սերժական քարոզչությունը փորձում է 2008 թ. մարտի 1-ի իրադարձությունները ներկայացնել որպես ընդդիմության կողմից հրահրված բախում ցուցարարների եւ ոստիկանական ուժերի միջեւ։ Այդ նպատակով քրեական վարչախումբը գործի է դրել ստի, կեղծիքի, զրպարտության, փաստերի աղավաղման իր ողջ զինանոցը, իսկ իրավապահ մարմինները՝ ոստի կանությունը, դատախազությունը եւ դատարանները ջանադրաբար լծվել են նշված վարկածի «իրավական» հիմնավորման հանցավոր գործին։ Նրանցից պահանջվում է ապացուցել անապացուցելին՝ զոհին դարձնել դահիճ, իսկ դահճին՝ զոհ, խնդիր, որ նրանք, վստահաբար, կլուծեն հասարակական ճնշման բացակայության եւ միջազգային հանրության անտարբերության պարագայում։

Վարկածի հեղինակը, եթե կուզեք՝ դիրիժորը կամ ռեժիսորը, բնականաբար, ոչ այլ ոք է, եթե ոչ վարչախմբի տխրահռչակ պարագլուխ Ռոբերտ Քոչարյանը։ Դրանում համոզվելու համար բավական է ուշադիր ընթերցել նրա վերջին երեք մամլո ասուլիսները (մարտի 1, 5 եւ 20), որոնք աչքի են ընկնում բազմաթիվ աղաղակող հակասություններով եւ իրականությունը կոծկելու բացառիկ անճարակ ճիգերով։ Ի դեպ, Քոչարյանի ձեռագիրը վերջին տասը տարվա ընթացքում բոլորովին չի փոխվել. մարտի 1-ի իրադարձությունները գնահատելիս, նա, ըստ էության, դրսեւորում է նույն անպարկեշտ վարքագիծը, որի ականատեսն ենք եղել նրա կողմից 1999 թ. հոկտեմբերի 27-ի ոճրագործության հետքերը կոծկելիս։ Մերկապարանոց հայտարարություն անողի դերում չհայտնվելու համար այժմ մեկ առ մեկ դիտարկենք Քոչարյանի վերոհիշյալ ասուլիսներում առկա բացահայտ ստերը, փաստական սխալներն ու տրամաբանական հակասությունները, որոնք ոչ միայն լիովին բացահայտում են նշված անձի բարոյական կերպարը, այլեւ մարտի 1-ի ոճրագործության պատասխանատվությունից խուսափելու անթաքույց ձգտումը։

Մարտի 1-ի մամլո ասուլիսում, խոսելով նույն օրն առավոտյան Ազատության հրապարակում տեղի ունեցած դեպքերի մասին, Քոչարյանը նշում է. «Ինն օր շարունակ չարտոնված հանրահավաքներ էին կազմակերպվում Երեւանում, եւ դրանց բովանդակությունը, անցկացնելու ոճը բերեց նրան, որ վերջապես հրահրվեցին ընդհարումներ ոստիկանության հետ։ Ոստիկանության օրինական պահանջին դիմադրեցին, իսկ պահանջը, ընդամենը խուզարկության խնդիր էր, քանի որ լուրջ տեղեկություն կար զենքի եւ զինամթերքի մասին»։ Բացարձակ սուտ. ոստիկանությունը ոչ միայն խուզարկության պահանջ չի ներկայացրել Ազատության հրապարակում գիշերողներին, այլեւ անգամ ցրվելու կոչ չի արել նրանց։ Երբ շուրջ ժամը վեցն անց քառասուն րոպեին ռետինե մահակներով, էլեկտրաշոկերով եւ վահաններով զինված ոստիկանական ուժերը շրջապատեցին Ազատության հրապարակը, ես բարձրացա հարթակ, եւ խոսափողից դիմելով ներկաներին, ասացի բառացիորեն հետեւյալը. «Սիրելի ժողովուրդ, խնդրում եմ զսպվածություն հանդես բերել, հանգիստ մնալ եւ ոչ մի շփում կամ կոնտակտ չունենալ ոստիկանների հետ։ Նրանք գուցե մեզ ասելու բան ունեն, սպասեք տեսնենք, թե ինչ են մեզանից ուզում։ Ոստիկաններին էլ զգուշացնում եմ նկատի ունենալ, որ հրապարակում կան նաեւ կանայք եւ երեխաներ։ Իսկ ցուցարարներին կրկին խնդրում եմ հանդարտություն դրսեւորել եւ հինգ–վեց քայլ ետ քաշվել ոստիկաններից»։ Երբ ժողովուրդը կատարեց իմ խնդրանքը եւ հինգ–վեց մետր ետ քաշվեց, ոստիկաններն, առանց որեւէ նախազգուշացման, միանգամից հարձակվեցին ցուցարարների վրա, մահակի անխնա հարվածներ տեղալով նրանց գլխին եւ հաճախակի գործի դնելով էլեկտրաշոկերը։ Մարդկանցից շատերն արագորեն հեռացան հրապարակից։ Ոմանք փորձեցին պաշտպանվել վրանների հենացցերով ու վառելափայտով, բայց ոստիկանների ճնշման տակ նրանք եւս շուտով լքեցին հրապարակը։ Տասը–տասնհինգ րոպեից հրապարակը լիովին դատարկված էր ցուցարարներից, եւ այնտեղ լիակատար տիրություն էին անում ոստիկանները, խորտակելով բարձրախոսներն ու դեռեւս կանգուն մնացած վրանները։ Ահա սա է ողջ իրականությունը, որի մասին կարող են վկայել դեպքերին ականատես շուրջ երեք հազար ցուցարարներ։ Ինչ վերաբերում է Քոչարյանի ստահոդ պնդմանը, ապա դրա հետ կապված հարկ է ուշադրություն դարձնել տարակուսանք առաջացնող երկու հանգամանքի վրա։ Առաջին. եթե ոստիկաններն իսկապես խուզարկության կամ ցրվելու պահանջ ներկայացրած լինեին ցուցարարներին, մի՞թե պարզ չէ, որ իշխանություններն այդ տեսարանը հարյուր անգամ արդեն ցուցադրած կլինեին իրենց հեուստաալիքներով։ Եւ երկրորդ. աշխարհի ոչ մի երկրում դեռեւս տեսնված չէ, որ իրավապահ մարմինները խուզարկության գնան շուրջ երեք-չորս հազար ոստիկաններով։

Անդրադառնալով մարտի 1-ի երկրորդ կեսին ֆրանսիական դեսպանատան մոտ ծավալված իրադարձություններին, Քոչարյանը նույն ասուլի սում հայտարարում է, որ «ոստիկանական զորքը զինված չէր հրազենով»։ Հիշեցնենք, որ սա ասվել է Արտակարգ դրություն հայտարարելու պահին, այն է՝ երեկոյան շուրջ ժամը 22։30-ին, երբ բանակն իբր դեռեւս գործի չէր դրվել, եւ երբ բազմաթիվ զոհեր ու վիրավորներ պատճառած արյունահեղությունն ար դեն տեղի էր ունեցել։ Թյուրիմացությունից խուսափելու համար Քոչարյանի ասուլիսի այդ հատվածը մեջբերենք ամբողջությամբ. «Կա ութ վիրավոր ոստի կանության աշխատողներից։ ...Տվյալ պարագայում, երբ զենք է կիրառ վում ոստիկանական զորքի դեմ, որը զինված չէ հրազենով, սա ենթադրում է, որ մենք ստիպված ենք բանակի հնարավորությունը կիրառել կարգ ու կանոն հաստատելու համար։ Մինչ այս վիրավորների պահը զուսպ էինք մնում նման քայլերից, բայց կիրառվում է զենք եւ, իհարկե, մենք պարտավոր ենք ապահովել մեր քաղաքացիների անվտանգությունը»։ Սակայն, ի դժբախտություն Քոչարյանի, այստեղ բնականաբար ծագում է հետեւյալ հարցը. եթե բանակը դեռեւս գործի դրված չի եղել, իսկ ոստիկաններն էլ հրազեն չեն ունեցել, ապա ինչպես մինչեւ Արտակարգ դրության հայտարարումը յոթ քաղաքացի զոհվեց հրազենից եւ տասնյակ ուրիշներ ստացան հրազենային վնասվածքներ։ Հարցին, որքան էլ զարմանալի է, պատասխանում է ինքը Քոչարյանը, ասուլիսի հաջորդ հատվածում անզգուշաբար մատնելով իրեն. «Կրակոցներն արվում էր մի իրավիճակում, երբ կրակողի հետեւում կային նաեւ այն ցուցարարները, որոնք զենք չէին կրում։ Կրակողը մեքենայի հետեւից դուրս էր գալիս, կրակում զինվորների վրա եւ թաքնվում։ Իսկ իր վրա կրակել, կնշանակեր նաեւ զոհեր այն մարդկանց շրջանում, ովքեր անզեն էին»։ Քոչարյանը չի էլ նկատում, թե ինչպիսի թակարդն է ընկել. եթե ոստիկանները, ինչպես ինքն է պնդում, զինված չէին հրազենով, ապա նրանք ինչպես պիտի կրակեին այդպես տմարդավարի վարվող ցուցարարների վրա։ Մեկ անգամ էլ նա իրեն մատնում է մարտի 20-ի մամլո ասուլիսում. «Շատ հարցադրումներ կային եւ մամուլում եւ խոսակցություններում, թե ո՞վ է տվել կրակելու հրամանը, եղել է, թե չի եղել այն։ Աշխարհի ոչ մի երկրում ոստիկանությունը հատուկ հրամանի կարիք չունի։ Մեր «Ոստիկանության մասին» օրենքը նախատեսում է ..., թե երբ եւ ինչպես ոստիկանը կարող է կիրառել զենքը»։ Ինչպես տեսնում ենք, Քոչարյանը, ինքն էլ չզգալով, վերջիվերջո ակամա խոստովանում է, որ ոստիկանությունն այնուամենայնիվ զինված է եղել հրազենով։ Այլապես կմնար ենթադրել, որ բանակը գործի է դրվել Արտակարգ դրություն հայտարարելուց առաջ, ինչը Սահմանադրության կոպիտ խախտում եւ ծանրագույն պետական հանցանք կլիներ՝ կատարված գլխավոր հրամանատարի կողմից։

Ինչպես տեսանք, Արտակարգ դրություն հայտարարելու անհրաժեշտությունը Քոչարյանը հիմնավորում է նրանով, որ մարտի 1-ին ցուցարարներից շատերն իբր հրազեն են կրել եւ կիրառել ոստիկանների դեմ։ Այդ պնդումն, ի դեպ, նա բազմիցս կրկնում է իր բոլոր երեք ասուլիսներում։ Սակայն որքան էլ զարմանալի է, իշխանությունների եւ ընդդիմության կատարած հազարավոր տեսագրություններում, դեպքերից երկու ամիս անց իսկ, հրազեն կրող եւ կիրառող որեւէ քաղաքացի չի հայտնաբերվել։ Փաստը զարմանալի է մանավանդ այն առումով, որ հրազեն կիրառող ոստիկաններին վերաբերող տեսանյութերը չափազանց առատ են։ Ավելին, մինչ Քոչարյանի իսկ պնդմամբ՝ բերման են ենթարկվել մոտ 800, իսկ կալանավորվել ավելի քան 100 քաղաքացիներ (մարտի 20-ի ասուլիս), սակայն տարօրինակ կերպով նրանցից ոչ մեկին մարտի 1-ին հրազեն կրելու եւ կիրառելու մեղադրանք չի ներկայացվել։ Այսքանից հետո մի՞թե լրացուցիչ ապացույցներ են պետք Քոչարյանի հորինած այս էժանագին առասպելը հերքելու համար։

Բացի փաստերն անպարկեշտորեն ու ցինիկաբար աղավաղելու ակնհայտ իրողությունից, ինչը կարելի է բացատրել մարտի 1-ի ոճրագործության պատասխանատվությունից խուսափելու շարժառիթով, Հայաստանի նախագահի բարձր պաշտոնն զբաղեցնող անձը չի խորշում անգամ կենցաղային մակարդակի ստախոսությունից։ Այս տեսակետից ուշագրավ է հատկապես մարտի 5-ի ասուլիսի մի ընդարձակ հատված։ Պատասխանելով այն հարցին, թե ճի՞շտ է, արդյոք, որ «Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը ռուսական լրատվամիջոցներից մեկին տված հարցազրույցում ասել էր, թե ինքը պատրաստ է եղել գնալ երկխոսության, եւ ցանկություն է ունեցել գալ եւ միանալ հանրահավաքի մասնակիցներին, սակայն այդ հնարավորությունը չի ունեցել», Քոչարյանն ասում է. «Ծանոթ եմ այդ հարցազրույցին, եւ մեղմ ասած, այդ թեզը իրականությանը չի համապատասխանում։ Առաջինն՝ ի՞նչ է նշանակում հնարավորություն չեմ ունեցել։ Ո՞վ էր խանգարում։ Հանգիստ կարող էր գնալ։ Ոչ մեկն իրեն չէր խանգարում։ Խնդիրը հետեւյալի մեջ էր. իր թիկնազորը, որը բաղկացած է սպաներից, իրեն ասել են, որ իրենք չեն կարող մասնակցել ապօրինի միջոցառումներին, բայց Տեր-Պետրոսյանն ազատ էր՝ առանց թիկնազորի գնալ։ ...Նպատակներն ուրիշ էին։ Իրականում երեկոյան պետական պաշտոնյաների անվտանգության ծառայության ղեկավար Գրիգորի Սարկիսյանի միջոցով նա ինձ փոխանցել է, որ ինքը կցանկանա գնալ եւ հանգստացնել ժողովրդին։ Ասել ենք՝ այո, միայն կողջունենք, գնացեք եւ հանգստացրեք։ Ասաց՝ չէ, ես պայմաններ ունեմ։ Պայմանները հետեւյալն էին. ինքը գնում է եւ այդ մարդկանց առաջնորդում Թատերական հրապարակ, շարունակում է հանրահավաքը, որից հետո եւս 15 օր պետք է երաշխավորված շարունակի նույնը։ Բայց երբ այդ առաջարկն իր կողմից եղել է, արդեն վիճակը քաղաքապետարանի դիմաց դուրս էր հսկողությունից. ամբոխը զինված էր փայտերով, երկաթյա ձողերով, արդեն մոտ 30 հրկիզված մեքենա կար եւ բարիկադներ էին կառուցվում, կային ծեծված ոստիկաններ։ ... Իրեն ասվել է, որ այդ առաջարկի համար արդեն ուշ է, եթե մտահոգություն ունեք, դուք ազատ եք, ձեզ ոչ ոք չի խանգարում, գնացեք, տեղում հանգստացրեք, կամ տարեք Դինամո մարզադաշտի հրապարակ։ Նա մերժեց։ Սա է եղել պատմությունը»։

Քոչարյանի այս ընդարձակ պատասխանը, իր իսկ խոսքերով, մեղմ ասած, իրականությանը չի համապատասխանում։ Նախ՝ մարտի 1-ին Գրիգորի Սարկիսյանի միջոցով ես Քոչարյանի հետ բանակցել եմ ոչ թե մեկ անգամ եւ ոչ թե միայն երեկոյան, այլ երեք անգամ՝ սկսած շուրջ ցերեկվա ժամը 14-ից։ Առաջարկիս իմաստը եղել է այն, որ ինձ թույլ տան գնալ ֆրանսիական դեսպանատան մոտ եւ համոզել ցուցարարներին, որ դադարեցնեն հանրահավաքը։ Բայց գիտակցելով, որ դա անհնար է առանց ժողովրդին այլընտրանք առաջարկելու, ես, այո՛, պնդել եմ, որ հանրահավաքը տեղափոխվի Ազատության հրապարակ կամ Մատենադարան եւ խոստացվի, որ հաջորդ օրերին մեզ արտոնված հանրահավաքներ անցկացնելու հնարավորութուն կընձեռեն։ Քոչարյանը գեներալի միջոցով ինձ առաջարկել է ժողովրդին տանել Դինամո մարզադաշտ կամ կայարանամերձ հրապարակ։ Ես մերժել եմ, մտավախություն ունենալով, որ դեսպանատներից ու քաղաքի կենտրոնից հեռու, իշխանությունները կարող են ցուցարարների նկատմամբ նոր բռնություններ կիրառել եւ պնդել եմ, որ հանրահավաքը տեղափոխվի Մատենադարան։ Երկրորդ անգամ Սարկիսյանը Քոչարյանի անունից ինձ հաղորդել է՝ մի քիչ էլ սպասել, իսկ՝ երրորդ անգամ, արդեն ուշ երեկոյան, նախագահը հայտարարել է, որ ոչ մի կոմպրոմիս չի կարող լինել։ Ի դեպ, նույն բանակցությունները Քոչարյանի հետ ես վարել եմ նաեւ Հայաստանում հավատարմագրված Եւրամիության դեսպանների միջոցով, եւ երեք անգամ էլ դեսպաններին նախագահական նստավայրից տրվել են նույն պատասխանները։

Եւս մեկ անգամ, մեղմ ասած, իրականությանը չի համապատասխանում նաեւ Քոչարյանի այն պնդումը, թե իբր «Տեր-Պետրոսյանի թիկնազորը, որը բաղկացած է սպաներից, իրեն ասել են, որ իրենք չեն կարող մասնակցել ապօրինի միջոցառումներին, բայց Տեր-Պետրոսյանն ազատ էր՝ առանց թիկնազորի գնալ»։ Իմ թիկնազորը այդպիսի բան չի ասել եւ չէր կարող ասել, քանի որ օրենքով նա այդպիսի լիազորություն չուներ, եւ նրա միակ պարտականությունը իմ անվտանգության ապահովումն էր։

Նույն ասուլիսի շարունակության մեջ Քոչարյանը ճշմարտության դեմ մի ավելի բացահայտ մեղք է գործում, պնդելով հետեւյալը. «Շահարկում են, թե իբր Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը տնային կալանքի տակ է եւ չի կարողանում գնալ Սահմանադրական դատարան։ Բայց նման բան չկա, երբ ցանկանա կարող է գնալ։ Երբեք տնային կալանք չի եղել, եւ մենք նման իրավական ռեժիմ չունենք Հայաստանի Հանրապետությունում»։ Եւ այսպես, մինչ Հայաստանի իրադարձություններին վերաբերող համարյա բոլոր միջազգային փաստաթղթերն արձանագրում են, որ Տեր-Պետրոսյանը գտնվում է դե ֆակտո տնային կալանքի տակ, Քոչարյանը հայտարարում է, որ նման բան չկա։ Մարտի 1-ից մինչեւ մարտի 25-ը իմ առանձնատան երկու դարպասները հսկվում էին Գրիգորի Սարկիսյանի ղեկավարած ծառայության շուրջ 30 սպաներով ու զինվորներով, որոնք խուզարկում էին ելումուտ անող բոլոր ավտոմեքենաները եւ համապատասխան մատյանում գրանցում ինձ այցելող բոլոր անձանց, այդ թվում տասնյակ արտասահմանյան դիվանագետների եւ միջազգային կազմակերպությունների ներկայացուցիչների անունները։ Ինչ վերաբերում է Սահմանադրական դատարան ներկայանալուս պարագային, ապա այդ բանն ինձ թույլ տրվեց միայն դատարանի համապատասխան կարգադրությունից եւ գլխավոր դատախազի տեղակալ Ա. Թամազյանի գրավոր հավաստիացումից հետո, այն էլ Սարկիսյանին ենթակա չորս ավտոմատավոր սպաների ուղեկցությամբ։ Ճիշտ է, որ Հայաստանում տնային կալանքի իրավական ռեժիմ գոյություն չունի։ Այդ դեպքում, սակայն, հարց է ծագում, թե ինչպե՞ս պետք է բնութագրել գեներալ Գրիգորի Սարկիսյանի կողմից իմ տեղաշարժի ազատության դեմ կիրառված սահմանափակումը։ Գուցե՝ առեւանգո՞ւմ. սակայն դա արդեն հետագա իրավական գնահատականի խնդիր է։

Քոչարյանի խնդրո առարկա մամլո ասուլիսների կատարված վերլուծությունը հանգեցնում է այն եզրակացությանը, որ նրա համար կարեւորը, տեղեկատվական դաշտում իշխանությունների վայելած բացարձակ մենաշնորհի պայմաններում, հնարավորինս առավել սուտ լուրերի տարածումն է, հույս ունենալով, որ դրանք, գեբելսյան իմաստությամբ բազմիցս կրկնվելով, մի կողմից կծառայեն ընդդիմության վարկաբեկման անհրաժեշտ գործին, մյուս կողմից կվերածվեն կարծրատիպերի, որոնց հաղթահարման համար հասարակությունից երկար ժամանակ կպահանջվի։ Տվյալ գործելաոճն, անտարակույս, նաեւ իրադարձությունների հետաքննությունն ուղղորդելու ակնհայտ միտում է պարունակում, ինչի վկայությունն են, մասնավորապես, դատախազության բազմաթիվ պաշտոնական հայտարարություններն ու հաղորդագրությունները, որոնցում կրկնվում են Քոչարյանի ասուլիսներում առկա համարյա բոլոր հակասությունները, փաստական աղավաղումներն ու ստահոդ պնդումները։ Սակայն սա առանձին խոսակցության առարկա է, որին մենք թերեւս կանդրադառնանք այլ առիթով։ Իսկ քոչարյանա-սերժական քարոզչության գլխավոր նպատակն, ինչպես արդեն ասվեց, խաղաղ ցուցարարների դեմ իշխանությունների կողմից հիմնավորապես ծրագրված եւ իրա գործված հրեշավոր ոճրագործության պատասխանատվությունից խուսափելու ակնհայտ ձգտումն է։ Այլ կերպ ասած, եթե իշխանությունները սուտ են խոսում, դա կարող է միայն մեկ բան նշանակել՝ այն է, որ նրանք թաքցնելու բան ունեն, այլապես հարկադրված չէին լինի դիմելու նման անպատվաբեր միջոցի։

Ինչ‑որ բան թաքցնելու անհրաժեշտությունը թելադրված է նրանից, որ իշխանությունները խաղաղ ցուցարարների դեմ բռնություն գործադրելու եւ ընդդիմությունը ջախջախելու ծրագիրը սառնասրտորեն մշակել են մարտի 1‑ի իրադարձություններից դեռեւս մեկ շաբաթ առաջ։ Փետրվարի 23-ին Ռոբերտ Քոչարյանը բողոքի ցույցերը որակեց որպես «իշխանության ապօրինի զավթման փորձ», միաժամանակ սպառնալիքներ կարդալով ընդդիմության հասցեին (ի դեպ, այս փաստի վրա հատուկ ուշադրություն է հրավիրել Ջոն Պրեսկոտը, ապրիլի 14-ին Եւրախորհրդի խորհրդարանական վեհաժողովին ներկայացրած իր զեկույցում)։ Ի կատարումն Քոչարյանի հրահանգի, հաջորդ օրն եւեթ, փետրվարի 24-ին, ՀՀ կառավարությանն առընթեր Ազգային անվտանգության ծառայության քննչական վարչության ավագ քննիչ, գնդապետ Մ. Մարուքյանը հարուցեց քրեական գործ հետեւյալ հիմնավորմամբ. «ՀՀ ԿԱ ԱԱԾ քննչական վարչության ՀԿԳ ավագ քննիչ, գնդապետ Մ. Մարուքյանս, քննարկելով ՀՀ ԿԱ ԱԱԾ սահմանադրական կարգի պահպանման եւ ահաբեկչության դեմ պայքարի գլխավոր վարչությունից ստացված նյութերը, պարզեցի. Հայաստանի Հանրապետության նախագահական ընտրությունների գործընթացում Նիկոլ Փաշինյանը, Սասուն Միքայելյանը, Հակոբ Հակոբյանը, Մյասնիկ Մալխասյանը, Պետրոս Մակեյանը, մյուսներն ու ՀՀ նախագահի թեկնածու Լեւոն Տեր‑Պետրոսյանը, տեղեկանալով, որ ըստ նախնական տվյալների պարտվել է ընտրություններում եւ ստացել ընտրողների ձայների ընդամենը 21.5 %-ը, երկրում օրինական իշխանությունների նկատմամբ անվստահության մթնոլորտ ստեղծելու, հիմնարկ‑ձեռնարկությունների, կազմակերպությունների բնականոն աշխատանքները կազմալուծելու միջոցով, ինչպես նաեւ զինված խմբավորումներ կազմավորելու եւ դրանք հետագա գործընթացներում օգտագործելու կոչերով, Հայաստանի Հանրապետության պետական իշխանությունը յուրացնելու, Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության խախտմամբ պետական իշխանությունը բռնությամբ զավթելու, ինչպես նաեւ Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրական կարգը բռնությամբ տապալելուն ուղղված գործողություններ են կատարել։ Ելնելով վերոգրյալից եւ ղեկավարվելով ՀՀ քր. դատ. օրենսգրքի 27, 175–176, 181–182, 192‑րդ հոդվածներով՝ որոշեցի. 1. Լեւոն Տեր‑Պետրոսյանի եւ մի խումբ անձանց կողմից պետական իշխանությունը յուրացնելու փաստի առթիվ հարուցել թիվ 58200608 քրեական գործը՝ ՀՀ քր. օրենսգրքի 300 հոդվածի 1-ին մասի հատկանիշներով, այն ընդունել վարույթ եւ կատարել նախաքննություն։ 2. Սույն որոշման պատճենն ուղարկել ՀՀ գլխավոր դատախազին»։

Իրավական անգրագիտության այս գլուխգործոցում հատկապես ուշադրության են արժանի «մյուսները» բառը եւ մանավանդ «Լեւոն Տեր‑Պետրոսյանի եւ մի խումբ անձանց կողմից պետական իշխանությունը յուրացնելը» որպես կատարված փաստ ներկայացնելու ձեւակերպումը։ Սակայն կարեւորը տվյալ պարագայում սա չէ, այլ այն պարզ իրողությունը, որ նշված փաստաթղթով իշխանությունները փետրվարի 24-ին արդեն գծել են իրենց հետագա բոլոր գործողությունների մանրակրկիտ սցենարը, ընդհուպ մինչեւ մարտի 1-ի արյունահեղությունը, խանութների թալանը, ընդդիմության ղեկավարների ձերբակալությունները եւ այլն։ Քաղաքական տեսակետից՝ այս հրեշավոր ծրագրի հետապնդած նպատակը մեկն էր, այն է՝ Արտակարգ դրության հայտարարումը, քանի որ իշխանություններն ակնհայտորեն ահաբեկված էին այն մտքից, որ զանգվածային հանրահավաքների ու անկախ լրատվության գոյության պայմաններում Սահմանադրական դատարանը կարող էր կայացնել իրենց համար անցանկալի վճիռ։ Ուստի նրանց այլ բան չէր մնում անելու, քան բռնությամբ ու արյունահեղությամբ ճզմել կեղծված ընտրությունների առթիվ ծագած հասարակական դժգոհության արտահայտությունները եւ փորձել կատարվածի մեղքը բարդել ընդդիմության վրա։

Փաստերի համակողմանի քննությունն, այսպիսով, ցույց է տալիս, որ մարտի 1-ին տեղի ունեցածը ոչ թե բախում էր ցուցարարների եւ ոստիկանության միջեւ, այլ իշխանությունների կողմից ժողովրդի դեմ կազմակերպված իսկական սպանդ, որի պատասխանատվությունը գլխավորապես ընկնում է Ռոբերտ Քոչարյանի վրա։ Նա էր այն միակ իրավասու անձը, որ կարող էր խաղաղ ցուցարարների նկատմամբ բռնություն կիրառելու եւ նրանց գնդակոծելու հրաման տալ, քանի որ ուժային բոլոր մարմինները՝ բանակը, ոստիկանությունը, Ազգային անվտանգության ծառայությունը եւ Պետական պաշտոնյաների անվտանգության ծառայությունը գտնվում են նախագահի անմիջական ենթակայության տակ։ Ինչ վերաբերում է Սերժ Սարգսյանին, որը թեեւ ֆորմալ առումով կապված չէ հրաման արձակելու հետ, ապա նա, որպես ընտրյալ համարվող նախագահ, պարտավոր էր Ռոբերտ Քոչարյանին թույլ չտալ գնալ այդ ծայրահեղ քայլին։ Համենայն դեպս, նրա պատասխանատվության չափը կախված է այն դիրքորոշումից, որը նա կդրսեւորի մարտի 1-ի ոճրագործության անկողմնակալ հետաքննության ապահովման գործում։ Սարգսյանն իր անմեղությունն ապացուցելու ավելի հարմար եւ շահավետ միջոց չունի, քան համաձայնել այդ ոճրագործության հանգամանքների միջազգային, անկախ հետաքննության անցկացմանը։ Այլապես հազար տարի էլ անցնի, նա նույնքան մեղավոր կդիտվի մարտի 1-ի արյունահեղության գործում, որքան Ռոբերտ Քոչարյանը։

Արեւմուտքի վերաբերմունքը հայաստանյան ընտրությունների եւ մարտի 1-ի իրադարձությունների նկատմամբ

Արեւմուտք ասելով, ես, առաջին հերթին նկատի ունեմ Եւրոպական կազմակերպությունները՝ Եւրոպայի խորհուրդը եւ ԵԱՀԿ-ն, որոնց անդամակցել է Հայաստանը եւ համապատասխան պարտավորություններ ստանձնել նրանց առջեւ։ Սակայն, նախքան բուն նյութին անցնելը, հարկ եմ համարում կատարել հետեւյալ անհրաժեշտ պարզաբանումը։ Տրամաբանությունը հուշում է, որ եթե մեր պետությունը պարտավորություններ է ստանձնել այդ կազմակերպությունների առջեւ, ապա դա ինքնաբերաբար նշանակում է, որ այդ կազմակերպություններն էլ պարտավորություններ են ստանձնել մեր ժողովրդի առջեւ, այն է՝ ապահովել նրա անվտանգությունը, ժողովրդավարական ազատությունները եւ քաղաքացիական իրավունքները։ Դժբախտաբար, փորձը ցույց է տալիս, որ նշված կազմակերպությունները թերանում են թե՛ Հայաստանի կառավարության ստանձնած պարտավորությունների նկատմամբ արդյունավետ վերահսկողություն իրականացնելու, եւ թե՛, մանավանդ, մեր ժողովրդի առջեւ իրենց պարտավորությունները կատարելու հարցում։ Դա ապացուցելու համար բավական է, թեկուզ, նշել «Ա1+» եւ «Նոյան տապան» հեռուստակայանների վերաբացման հարցում նրանց ցուցաբերած լիակատար անկարողությունը, ինչպես նաեւ այն, որ մինչ այժմ անպատասխան է մնում Ստեփան Դեմիրճյանի կողմից 2003 թ. ընտրությունների արդյունքների վերանայման վերաբերյալ Եւրադատարան ներկայացված հայցադիմումը։

Կարծում եմ, նույնքան եւ գուցե ավելի պերճախոս է այդ կազմակերպությունների դրսեւորած անսկզբունքային վերաբերմունքը Հայաստանում կայացած վերջին նախագահական ընտրությունների եւ մարտի 1-ի ողբերգական իրադարձությունների նկատմամբ։ Առարկայական լինելու համար ես կսահմանափակվեմ միայն այդ կազմակերպությունների կողմից կազմված մի քանի պաշտոնական փաստաթղթերի դիտարկմամբ։ Դրանք են՝ ԵԱՀԿ-ի «Ժողովրդավարական հաստատությունների եւ մարդու իրավունքների գրասենյակի (ODIHR)» դիտորդական առաքելության ղեկավար, դեսպան Գերդ Արենսի երկու զեկույցները (փետրվարի 20 եւ մարտի 3), «Եւրախորհրդի խորհրդարանական վեհաժողովի (PACE)» դիտորդական առաքելության ղեկավար Ջոն Պրեսկոտի զեկույցը (ապրիլի 14), «Եւրախորհրդի խորհրդարանական վեհաժողովին» դեսպան Ժորժ Կոլոմբիեի եւ Ջոն Պրեսկոտի ներկայացրած համատեղ զեկույցը (ապրիլի 15), «Եւրախորհրդի խորհրդարանական վեհաժողովի» թիվ 1609 բանաձեւը (ապրիլի 17), ինչպես նաեւ «Եւրախորհրդի Մարդու իրավունքների կոմիսար» Թոմաս Համմարբերգի զեկույցը (մարտի 20), որը վերաբերում է մարտի 1-ի իրադարձություններին եւ իր օբյեկտիվությամբ առանձնանում մյուսներից։

Միջազգային դիտորդական առաքելությունների անպատասխանատվությունը դրսեւորվեց նրանց առաջին իսկ զեկույցում, որում, նախքան խախտումների բողոքարկման ու ձայների վերահաշվարկի համար սահմանված ժամկետի ավարտը եւ նախքան ընտրությունների արդյունքների պաշտոնական ամփոփումը, տեղ գտավ հետեւյալ ձախորդ ձեւակերպումը. «Հայաստանի Հանրապետության նախագահի փետրվարի 19-ի ընտրությունները հիմնականում անցկացվեցին ԵԱՀԿ-ի եւ Եւրախորհրդի նկատմամբ ստանձնած պարտավորությունների եւ չափանիշների համաձայն»։ Թեեւ այնուհետեւ ինչպես այս, այնպես էլ դիտորդական առաքելությունների մյուս զեկույցներում մանրամասնորեն արձանագրվել են ընտրական օրենսգրքի խախտումների, անհավասար քարոզչական հնարավորությունների, լցոնումների, ընտրակաշառքի, կրկնակի քվեարկությունների, իշխանությունների կողմից կիրառված բռնությունների, ձայների ամփոփման ժամանակ տեղի ունեցած զեղծարարությունների, վստահված անձանց աշխատանքի խափանման, վարչական ռեսուրսների օգտագործման հարյուրավոր դեպքեր, սակայն դրանք, դիտորդների «հեղինակավոր» կարծիքով ընտրությունների արդյունքների վրա չեն ազդել։ Երբ նրանց հարցնում ես, թե ինչպես կարող են այդ աղաղակող փաստերը չազդել ընտրությունների արդյունքների վրա, եւ եթե չեն ազդել, ապա ինչ իմաստ ուներ դրանք արձանագրելը, նրանք լռում են։ Երբ հարցնում ես՝ եւրոպական որեւէ երկրում իրենք կհանդուրժեին, արդյոք, նման խախտումներով ուղեկցված ընտրություններ, նույնիսկ վիրավորվում են, ակամա մատնելով երկակի ստանդարտներով առաջնորդվելու իրենց դիրքորոշումը։

Դիտորդական առաքելությունների աշխատանքի որակի վկայությունն են նաեւ նրանց զեկույցներում առկա բազմաթիվ փաստական սխալները, որոնցից հարկ եմ համարում առանձնակի ուշադրություն հրավիրել հետեւյալ երկուսի վրա։ Այսպես, Գերդ Արենսի փետրվարի 20-ի զեկույցում գրված է հետեւյալը. «Հակասություն է առաջացել այն բանի շուրջ, որ Սերժ Սարգսյանը ակտիվ ընտրարշավ էր անցկացնում՝ շարունակելով գործել որպես վարչապետ։ ԿԸՀ-ն պարզաբանեց, որ վարչապետը կարող է ընտրարշավ անցկացնել առանց պաշտոնը թողնելու։ Պարոն Սարգսյանն իր պաշտոնական դիրքի շնորհիվ ստացավ լրացուցիչ լուսաբանում եւ քարոզարշավի առավելություն»։ Օգտվելով Գերդ Արենսից, բայց ավելի առաջ գնալով, Ջոն Պրեսկոտն ապրիլի 14-ի իր զեկույցում հայտարարում է. «Քարոզարշավի հակասության գլխավոր կետը Սերժ Սարգսյանի որոշումն էր՝ որպես թեկնածու գրանցվելուց հետո պահպանել վարչապետի պաշտոնը։ Թեեւ, ըստ օրենքի, նա իրավունք ուներ այդպես վարվելու (ընդգծ. Լ.Տ.-Պ.), սակայն այդ որոշումը նրան ընտրարշա վային անարդար առավելություն ընձեռեց»։ Ցավալի է, որ դիտորդական առա քելությունների հարգարժան ղեկավարները զլացել են ընթերցել ՀՀ ընտրական օրենսգրքի 78.1 հոդվածը, որում հստակորեն նշված է, որ վարչապետը միայն մեկ հանգամանքում կարող էր, որպես թեկնածու գրանցվելուց հետո, շարունակել իր պաշտոնավարությունը, այն է՝ եթե օժտված լիներ ՀՀ նախագահի պաշտոնակատարի կարգավիճակով։ Իսկ հաջորդ կոպիտ սխալը տեղ է գտել Ժորժ Կոլոմբիեի եւ Ջոն Պրեսկոտի ապրիլի 15-ի համատեղ զեկույցում, որում նշված է, թե Սահմանադրական դատարանն իբր «հերքել է Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի փաստարկն այն մասին», որ Սահմանադրական դատարանն իրավասու չէր նիստեր գումարել եւ վճիռ կայացնել Արտակարգ դրության պայմաններում։ Զեկույցի հեղինակներն, ակներեւաբար, տեղյակ չեն, որ Սահմանադրական դատարանը ոչ թե հերքել է իմ փաստարկը, այլ, խուսափելով պատասխանատվությունից, պարզապես անտեսել է այն։

Այս բոլոր քննադատությունները, սակայն, ոչինչ չարժեն փաստաթղթից-փաստաթուղթ թափառող այն չարաբաստիկ ձեւակերպման համեմատ, որ «Հայաստանի Հանրապետության նախագահի փետրվարի 19-ի ընտրությունները հիմնականում անցկացվել են ԵԱՀԿ-ի եւ Եւրախորհրդի նկատմամբ ստանձնած պարտավորությունների եւ չափանիշների համաձայն»։ Սոսկ այս մեկ անզգույշ նախադասությամբ ԵԱՀԿ-ի «Ժողովրդավարական հաստատությունների եւ մարդու իրավունքների գրասենյակի» դիտորդական առաքելությունը, փաստորեն, միանգամից եւ անվերապահորեն լեգիտիմացրեց Հայաստանում անցկացված խայտառակ ընտրությունները։ Դրանից ոգեւորված, Հայաստանի իշխանությունները ոչ միայն վիժեցրին ձայների վերահաշվարկի եւ ընտրախախտումների դատական քննության գործընթացները, այլեւ բողոքի խաղաղ ցույցերը որակելով որպես «իշխանության ապօրինի զավթման փորձ», վերջիվերջո կազմակերպեցին մարտի 1-ի արյունոտ սադրանքը։

Արեւմուտքն, այսպիսով, բավարարվեց հայաստանյան իրադարձություններին վերաբերող արտաքուստ խիստ, բայց իրականում դատարկ ու անպատասխանատու հայտարարություններով, կամա թե ակամա նպաստելով հանցագործ իշխանությունների վերարտադրությանը։ Եւրոպական կազմակերպությունները, առաջնորդվելով քաղաքական նկատառումներով եւ երկակի ստանդարտներով, բռնեցին ոչ թե ժողովրդավարության, ազատության եւ իրավական պետության գաղափարներով տոգորված Հայաստանի նոր քաղաքացիական հասարակության, այլ անօրինական վարչախմբի կողմը։ Առերեւույթ կայունության ապահովման շահագրգռությամբ, բայց ծածկաբար Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման գործընթացում Հայաստանի դիրքերը թուլացնելու նպատակով, Արեւմուտքը նախընտրեց մեր երկրում ունենալ խոցելի լեգիտիմությամբ օժտված բռնապետություն, քան ժողովրդի վստահությունը վայելող արժանապատիվ իշխանություն։

Ափսոսանքով, բայց միաժամանակ սառնասրտորեն պետք է արձանագրել, որ Եւրոպական կազմակերպությունները հանդուրժեցին Հայաստանում անցկացված խայտառակ ընտրությունները՝ ինչ-որ չափով նաեւ նպաստելով այդպիսի ընտրությունների կայացմանը։ Եւրոպական կազմակերպությունները որոշ առումով հանդուրժեցին նաեւ մարտի 1-ի արյունահեղությունը՝ այն համարելով ոչ թե որպես վարչախմբի կիրառած վայրագ բռնության, այլ ընդդիմության եւ ոստիկանության միջեւ տեղի ունեցած բախման արդյունք։ Եթե այդ կազմակերպությունները հանդուրժեն նաեւ այն, որ այդ աններելի ոճրագործության հետաքննությունը վարեն դրա պատասխանատվությունը կրող իշխանությունները, ապա, որեւէ կասկած չի կարող լինել, որ նրանք վերջնականապես կկորցնեն իրենց վարկը Հայաստանում։ Եւրոպական կազմակերպությունների նկատմամբ հայ ժողովրդի վստահության թեկուզ մասնակի վերականգնումը կախված է նրանից, թե ինչպիսի հաստատակամություն եւ հետեւողականություն կդրսեւորի «Եւրախորհրդի խորհրդարանական վեհաժողովը» ապրիլի 17-ին ընդունած իր բանաձեւի պահանջների կատարման գործում։

Հասարակության պառակտում, թե՞ միավորում

Թե՛ միջազգային կազմակերպությունները, թե՛ քաղաքագիտական շրջանակները, եւ թե՛ լրագրողներից շատերը խոր անհանգստություն են արտահայտում ետընտրական շրջանում Հայաստանում տիրող հասարակական պառակտվածության առթիվ, եւ որպես դրա հաղթահարման ամենաբուժիչ դեղամիջոց առաջարկում կառուցողական երկխոսությունը քաղաքական ուժերի միջեւ։ Առաջին հայացքից՝ երկխոսության առաջարկը միանգամայն բանական է թվում, քանի որ, ինչպես ասում են, քաղաքականությունը փոխզիջման արվեստն է։ Սակայն հարց է առաջանում՝ ճի՞շտ է, արդյոք, երկխոսության առաջարկի այն ելակետը, թե իբր Հայաստանի հասարակությունը պառակտված է։ Եթե դատելու լինենք ընտրությունների արդյունքների պաշտոնական տվյալներից, ապա, կարծես թե, պատասխանը միայն դրական կարող է լինել, քանի որ «հաղթած» թեկնածուն ստացել է 53%, իսկ ընդդիմության թեկնածուները՝ 47 %։ Մի բան է, սակայն, պարզ թվաբանությունը, բոլորովին մի այլ բան՝ նրա տակ թաքնված իրականությունը։

Պարադոքսն այն է, որ հասարակության պառակտվածության թեզի հետ համաձայն չեն ոչ միայն Համաժողովրդական շարժման ներկայացուցիչները, այլեւ իշխանությունների շուրջ համախմբված ուժերը։ Իշխանությունների համոզմունքը կառուցված է տարրական հաշվարկի վրա։ Ըստ նրանց, քանի որ քվեների շուրջ 18 եւ 6 տոկոս ստացած երկու թեկնածուներ միացել են իշխող կոալիցիային, դա նշանակում է, որ իրենք ներկայացնում են հասարակության 77%-ը, հետեւաբար խնդիր ունեն ընդամենը 21.5% ներկայացնող անհաշտ ընդդիմության հետ, որին քաղաքական հալածանքների եւ ագրեսիվ քարոզչության միջոցով չեզոքացնելը լուրջ խոչընդոտ չպետք է համարել։ Այլ հարց է, թե որքանով է առաջին հայացքից համոզիչ թվացող այս տրամաբանությունը համապատասխանում իրականությանը։ Նշված երկու անձնավորություն ները՝ Վահան Հովհաննիսյանը եւ Անվտանգության խորհրդի քարտուղարը (այսուհետեւ հապավված՝ ԱԽՔ) ընտրություններում հանդես են եկել որպես ընդդիմադիր թեկնածուներ, ինչը նշանակում է, որ նրանց օգտին քվեարկած քաղաքացիները բոլորովին չեն ենթադրել, որ իրականում ձայն են տալիս Սերժ Սարգսյանին, թեեւ այդ մասին մենք ժամանակին ահազանգել ենք։ Թե՛ Վահան Հովհաննիսյանը, թե՛ ԱԽՔ-ը ընտրությունների հաջորդ օրը հայտարարեցին, որ դրանք կեղծված են, հետեւաբար իրենք չեն ընդունում դրանց արդյունքները։ Ավելին, ի նշան բողոքի, Հովհաննիսյանը հրաժարվեց Ազգային Ժողովի փոխնախագահի պաշտոնից, իսկ ԱԽՔ-ի զինակից, պատգամավոր Հեղինե Բիշարյանը կեղծված ընտրությունների դեմ ցասումնալից ելույթով հանդես եկավ Համաժողովրդական շարժման կազմակերպած հանրահավաքում։

Թե ինչ տեղի ունեցավ հետո, արդեն վերաբերում է ոչ թե քաղաքականության, այլ բարոյականության ոլորտին։ Բայց քանի որ ես խորշում եմ բարոյախոսությունից (շեշտում եմ՝ ոչ թե բարոյականությունից, այլ բարոյախոսությունից), ապա զերծ կմնամ մարդկանց վարքը գնահատելուց, բավարարվելով սոսկ փաստերի արձանագրմամբ։ Թեեւ Վահան Հովհաննիսյանը եւ ԱԽՔ-ը, ընդունելով հանդերձ ընտրությունների կեղծված լինելու իրողությունը, այնուամենայնիվ միացան Սերժ Սարգսյանին, դա դեռեւս չի նշանակում, որ վերջինիս միացավ նաեւ նրանց ընտրազանգվածը։ Ընդհակառակը, դիտարկումները ցույց են տալիս, որ Հովհաննիսյանի եւ մանավանդ ԱԽՔ-ի թեկնածությունը պաշտպանած քաղաքացիները, հիասթափված իրենց առաջնորդների անվայել պահվածքից, այսօր ավելի լարված են Սերժ Սարգսյանի դեմ, քան նույնիսկ ընտրությունների ժամանակ։ Իսկ եթե սրան գումարենք նաեւ այն, որ մարտի 1-ի արյունահեղությունից հետո Սերժ Սարգսյանն ատելի է դարձել անգամ իր ընտրազանգվածի մեծամասնության համար, ապա հասարակության 77%-ը ներկայացնելու մասին իշխանությունների մոտ ձեւավորված պատկերացումը հօդս է ցնդում։

Իշխանությունների համար դժվար է ընդունել, իսկ միջազգային հանրության համար դժվար է պատկերացնել, որ 1988 թ. Ղարաբաղյան շարժումից եւ 1991 թ. Անկախության հանրաքվեից ի վեր Հայաստանի հասարակությունը երբեւէ այնքան միասնական չի եղել, որքան հիմա։ Եթե այնուամենայնիվ անհնար է խուսափել պառակտում բառից, ապա պետք է համաձայնել, որ պառակտումը ոչ թե հասարակության ներսում է, այլ հասարակության եւ իշխող վարչախմբի միջեւ։ Իրականում դա պառակտում էլ չէ, այլ ահռելի մի վիհ, որ գոյացել է ժողովրդի մեծամասնության եւ իշխանությունը կեղծիքներով ու արյունահեղությամբ զավթած փոքրաթիվ մարդկանց միջեւ։ Հասարակության միասնականությունն, ըստ այդմ, արտահայտվում է ներկա վարչախմբի լիակատար մերժման եւ նրանից շուտափույթ կերպով ազատվելու վճռականության իրողություններում։ Սա նոր, ազատատենչ, անարդարություն չհանդուրժող, իր իրավունքները լիովին գիտակցող քաղաքացիական հասարակություն է, որի պատկերացումները պետության, ազգային շահի, ժողովրդի բարօրության եւ արժեքային համակարգի մասին շեշտակիորեն տարբերվում են վարչախմբի պատկերացումներից։ Հասարակությունը պատրաստակամ է կերտել ազատ, ժողովրդավարական, իրավական պետություն, խնդիր դնելով՝

– հավասար հնարավորություններ ընձեռել բոլոր քաղաքացիներին,
– ապահովել ազատ մրցակցությունը,
– երաշխավորել սեփականության անձեռնմխելիությունը,
– կազմաքանդել ձեւավորված կոռուպցիոն համակարգը,
– հավասարաչափ բաշխել հարկային բեռը,
– վերացնել մենաշնորհային արտոնություններ շնորհելու սովորույթը,
– դադարեցնել վիճակագրական աճպարարությունները,
– հստակեցնել արտաքին քաղաքականության սկզբունքները,
– միջոցներ ձեռք առնել երկրի քաղաքական եւ տնտեսական մեկուսացման հաղթահարման ուղղությամբ,
– քաղաքական կամք դրսեւորել Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման գործում,
– հաշտ ու խաղաղ ապրել բոլոր հարեւանների հետ եւ այլն։

Եթե Հայաստանի ներկա իշխանություններն ու միջազգային կազմակերպությունները չգիտակցեն այս հասարակության իրական ներուժն ու ձգտումները, ապա նրանք կարող են մեծամեծ սխալներ գործել եւ վտանգել երկրի կայունությունը։

Հասարակության եւ վարչախմբի միջեւ առկա վտանգավոր լարվածության լիցքաթափման միակ միջոցն, ակնհայտորեն, արտահերթ նախագահական եւ խորհրդարանական ընտրությունների անցկացումն է։ Սակայն գիտակցելով, որ Հայաստանի ներկա իշխանություններն ու Եւրոպական կազմակերպություններն առայժմ նման հանգուցալուծման պատրաստ չեն, գիտակցելով նաեւ, որ գաղափարի հասունացումը որոշ ժամանակ է պահանջում, մենք՝ Համաժողովրդական շարժման ներկայացուցիչներս, պարտավոր ենք հստակեցնել մեր առաջիկա քայլերը եւ հասարակությանը գործողությունների խորապես մշակված ծրագիր ներկայացնել։ Հաջորդ բաժնում ես կփորձեմ Կոնգրեսի ուշադրությունը հրավիրել այս հարցերի հետ կապված որոշ նախնական առաջարկների վրա։

Համաժողովրդական շարժման առաջիկա խնդիրները

Համաժողովրդական շարժման գործունեության ելակետը ետընտրական շրջանում հայաստանյան քաղաքական ուժերի նոր հարաբերակցության ձեւավորումն է։ Անկախությունից ի վեր Հայաստանի քաղաքական դաշտը երբեք այնքան հստակ չի եղել, որքան հիմա։ Մի կողմում ապօրինաբար իշխանությունը զավթած վարչախումբն ու նրան սատարող փոքրաթիվ կուսակցություններն են, մյուս կողմում՝ հասարակության մեծամասնության համակրանքն ու աջակցությունը վայելող Համաժողովրդական շարժումը։ Ուրիշ ընդդիմություն, ըստ էության, գոյություն չունի, ինչը մեզ համար միաժամանակ թե՛ պատվաբեր է, թե՛ պարտավորեցնող։

Համաժողովրդական շարժումը, սակայն, ստեղծվել էր կոնկրետ խնդրի շուրջ, որպես նախընտրական դաշինք, որի գոյությունը, հետեւաբար, այսօր իներցիոն երեւույթ կամ անախրոնիզմ կարող է թվալ։ Ուստի մենք, նախեւառաջ, կանգնած ենք Շարժմանը նոր բովանդակություն հաղորդելու մարտահրավերի առջեւ։ Կարծում եմ, միանգամայն ակնհայտ է, որ այդ նոր բովանդակությունն այլ բան չի կարող լինել, քան հայաստանյան իրականության հետ չհաշտվող հասարակության իղձերի եւ տրամադրությունների հունավորումը։ Կարծում եմ, նույնքան ակնհայտ է նաեւ, որ այդ խնդրի լուծման համար երկրորդական չէ Շարժումն օժտել կազմակերպական նոր ձեւով եւ նոր անվանմամբ։

Քանի որ վերջին շրջանում շատերիս համար բավականին հոգեհարազատ է դարձել «կոնգրես» բառը, ինձ նպատակահարմար է թվում Համաժողովրդական շարժումը վերանվանել «Հայ ազգային կոնգրես» (հապավված՝ ՀԱԿ), նկատի ունենալով ինչպես համաշխարհային պատմության մեջ նմանատիպ անվանումներով հայտնի ազգային‑ժողովրդավարական շարժումների փառապանծ ավանդույթները, այնպես էլ այդ շարժումներին բնորոշ գաղափարախոսական եւ սոցիալական բազմաշերտ ներկայացուցչականությունը։ Ինչ վերաբերում է «Հայ ազգային կոնգրեսի» կազմակերպական ձեւին, ապա, ինձ թվում է, առայժմ կարելի է պահպանել Համաժողովրդական շարժման կառուցվածքն ու ձեւավորված մարմինները՝ Քաղաքական խորհուրդը եւ Գործադիր վարչությունը։ Ըստ այդմ, «Կոնգրեսի» ստեղծումը Շարժման անդամ‑կուսակցությունների միաձուլում չի նշանակում. վերջիններս շարունակելու են պահպանել իրենց ինքնուրույնությունն ու կառուցվածքը, ինչպես նաեւ անկախ քաղաքական գործունեություն ծավալելու իրավունքը։ Մյուս կողմից, նման բազմազանությունը չի նշանակում նաեւ, որ խոսքը վերաբերելու է մի արհեստական, խայտաբղետ կազմակերպության, քանի որ մեզ բոլորիս միավորում է մի այնպիսի վեհագույն գաղափար, որպիսին ազատ, ժողովրդավարական, իրավական, բարգավաճ պետության կերտումն է։ Չի բացառվում, անշուշտ, որ համատեղ գործունեության եւ գաղափարախոսական դիրքորոշումների մերձեցման արդյունքում «Կոնգրեսը» հետագայում վերածվի կուռ կառուցվածքով օժտված կենտրոնամետ կուսակցության։ Չի բացառվում նաեւ, որ այդ կուսակցությունն իր գործունեությունը հիմնականում ծավալի ստվերային կառավարության միջոցով, ինչի առավելությունները հայտնի են ողջ քաղաքակիրթ աշխարհին։

«Հայ ազգային կոնգրեսի» ստեղծման գաղափարը, բնականաբար, անակնկալ է ձեզանից շատերի համար, սակայն խնդրում եմ՝ այն ընդամենը որպես նախնական առաջարկ եւ հետագա քննարկումների առարկա համարել։ Թերեւս արժե այդ հարցին առավել հանգամանորեն անդրադառնալ մեր հաջորդ հավաքում, որի գումարման մասին ձեզ ժամանակին տեղյակ կպահվի։ Անկախ, սակայն, կազմակերպական ձեւափոխումից ու վերանվանումից, ակնհայտ է, որ Համաժողովրդական շարժումը, հասարակական լայն աջակցության շնորհիվ, մշտական եւ վճռորոշ դերակատարություն է ունենալու Հայաստանի ապագա բոլոր քաղաքական գործընթացներում, այդ թվում՝ միասնական թեկնածուներով կամ ընդհանուր ցուցակներով հանդես գալով բոլոր մակարդակների ընտրություններում։

Ինչ վերաբերում է Շարժման ընթացիկ խնդիրներին, ապա դրանց անդրադառնալուց առաջ հարկ եմ համարում շեշտել հետեւյալը։ Մենք մշտապես առաջնորդվել եւ այսուհետեւ եւս առաջնորդվելու ենք քաղաքական պայքարի ընդունված կանոններով, գործել եւ այսուհետեւ եւս գործելու ենք բացառապես օրենքի շրջանակներում՝ ի տարբերություն իշխող վարչախմբի, որն այդ կանոններին ու գործելակերպին սիստեմատիկաբար հակադրել եւ շարունակում է հակադրել ժողովրդավարական ազատությունների սահմանափակումը, ագրեսիվ հակաքարոզչությունը, վարչա‑տնտեսական ճնշումները, զանգվածային ձերբակալությունները եւ վերջապես, ֆիզիկական բռնությունը, որի բարձրակետը հանդիսացավ մարտի 1-ի արյունահեղությունը։

Չընդունելով հանդերձ այդպիսի բիրտ մեթոդներով իշխանությունը զավթած վարչախմբի լեգիտիմությունը, մենք, այնուամենայնիվ, հաշվի առնելով ռեալ քաղաքական գործոն լինելու նրա հանգամանքը, պատրաստ ենք երկխոսություն սկսել նրա հետ, սակայն այն դիտելով ոչ թե որպես կողմերից մեկին ծնկի բերելու միջոց, այլ որպես երկրում իրական բարեփոխումներ իրականացնելու եւ քաղաքական գործունեության նորմալ դաշտ ստեղծելու պատեհություն։ Դրա համար անհրաժեշտ է, որ Հայաստանի կառավարությունը նախեւառաջ լիապես կատարի «Եւրախորհրդի խորհրդարանական վեհաժողովի» ապրիլի 17-ի թիվ 1609 բանաձեւի՝ որպես երկխոսության նախապայման ներկայացված պահանջները, որոնք են.

- մարտի 1-ի իրադարձությունների անկախ, թափանցիկ եւ վստահելի հետաքննությունը,
- քաղաքական շարժառիթներ ունեցող մեղադրանքներով կալանավոր ված անձանց անհապաղ ազատ արձակումը,
- «Ժողովներ, հանրահավաքներ, երթեր եւ ցույցեր անցկացնելու մա սին» ՀՀ օրենքում Ազգային Ժողովի կողմից վերջերս կատարված փոփոխությունների եւ լրացումների անհապաղ ուժը կորցրած ճանաչումը՝ համապա տասխան Վենետիկի հանձնաժողովի առաջարկների։

Բանաձեւը նաեւ ավելացնում է, որ «եթե վերոհիշյալ պայմանները չապահովվեն, եւ եթե Հայաստանում քաղաքական ուժերի միջեւ լրջորեն չծավալվի բաց երկխոսություն 8‑րդ կետում նշված բարեփոխումների վերաբերյալ, ապա կասկածի տակ կհայտնվի Հայաստանի՝ որպես Եւրոպայի խորհրդի անդամ‑պետության վստահելիությունը։ Ուստի Վեհաժողովը պետք է 2008 թ. հունիսյան նստաշրջանի բացման ժամանակ դիտարկի Վեհաժողովում Հայաստանի պատվիրակության՝ քվեարկելու իրավունքները կասեցնելու հնարավորությունը»։

Ինչպես տեսնում ենք, վերջապես խոսքից գործի անցնելով, «Եւրախորհրդի խորհրդարանական վեհաժողովը» սպառնում է Հայաստանի իշխանությունների նկատմամբ պատժամիջոց կիրառել, ինչը ողջունելի է։ Սակայն ողջունելով հանդերձ վարչախմբի դեմ ուղղված քաղաքական պատժամիջոցները, մենք խորապես անհանգստացած ենք Հայաստանի դեմ ծրագրվող տնտեսական պատժամիջոցների վերաբերյալ արված հայտարարություններից, քանի որ դրանցից տուժելու է ոչ թե վարչախումբը, այլ առաջին հերթին՝ մեր ժողովուրդը։ Ուստի օգտագործելով առիթը, Համաժողովրդական շարժման անունից ես դիմում եմ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների կառավարությանը եւ «Հազարամյակի մարտահրավերներ» ծրագրի վարչությանը, խնդրելով զերծ մնալ Հայաստանին հատկացվող օգնությունները նվազեցնելու կամ դադարեցնելու մտադրությունից։

Դա կարեւոր ենք համարում, նկատի ունենալով, մանավանդ, քաղաքականից բացի՝ նաեւ երկրում հասունացող սոցիալական լարվածությունը, որն արդյունք է սպառողական ապրանքների գների կտրուկ թանկացման եւ հարկային բեռը գլխավորապես մանր ու միջին բիզնեսի ուսերին բարդելու պրակտիկայի։ Որպես հիրավի Համաժողովրդական շարժում մենք պարտավոր ենք ուղղորդել ոչ միայն հասարակության քաղաքական, այլ նաեւ սոցիալական դժգոհությունները, մի կողմից՝ դրանց արմատները վերացնելու, իսկ մյուս կողմից՝ սոցիալական բունտի վտանգը կանխելու նպատակով։

Շարունակելով սկզբունքային եւ վճռական պայքարն ընդդեմ հակաժողովրդական վարչախմբի, միաժամանակ մենք պարտավոր ենք նաեւ անել ամեն ինչ՝ խուսափելու համար ներքաղաքական ցնցումներից եւ երկրի կայունությանն սպառնացող զարգացումներից, նկատի ունենալով, առաջին հերթին, այդպիսի իրավիճակից օգտվելուն միտված Ադրբեջանում արտահայտվող տրամադրությունները։ Ադրբեջանը պետք է հասկանա, որ ինչպիսի ներքաղաքական վիճակ էլ տիրի մեր երկրում, միեւնույն է՝ Ղարաբաղի դեմ ռազմական ոտնձգություն կատարելու պարագայում կհանդիպի հայ ժողովրդի միահամուռ դիմադրությանը։ Իսկ այդ դիմադրության առաջին շարքերում, վստահաբար, կհայտնվեն այսօր բանտերում գտնվող մեր ընկերները։ Ռազմական վտանգի առաջացման դեպքում ես ինքս կոչով կդիմեմ Համաժողովրդական շարժման մասնակիցներին, խնդրելով ժամանակավորապես դադարեցնել իրենց քաղաքական գործողությունները եւ լծվել հայրենիքի պաշտպանության նվիրական գործին։

Այս ամենը չի նշանակում, սակայն, որ Համաժողովրդական շարժումը համաձայն է կամ հավանություն է տալիս Ղարաբաղի հարցում վերջին տասնամյակի ընթացքում վարչախմբի վարած խայտառակ քաղաքականությանը, որի արդյունքն են ինչպես Հայաստանի լիակատար մեկուսացումն ու տնտեսական զարգացման հեռանկարի բացակայությունը, այնպես էլ ՄԱԿ‑ի Գլխավոր ասամբլեայի վերջերս ընդունված տխրահռչակ բանաձեւը։ Ուստի մենք Հայաստանի իշխանություններից պահանջում ենք անհրաժեշտ քաղաքական կամք դրսեւորել եւ, որքան հնարավոր է արագ, ձեռնարկել Ղարաբաղյան հակամարտության խաղաղ կարգավորման ռեալ գործընթացի սկզբնավորմանը։

Ժամանակի սղության պատճառով ես անդրադարձա Համաժողովրդական շարժման առջեւ կանգնած բազմաթիվ խնդիրներից միայն մի քանիսին՝ դրանք համարելով ամենակարեւորը։ Ինչ վերաբերում է մյուսներին, ապա դրանք ձեզ կներկայացվեն մեր ընթացիկ գործունեության եւ հրապարակային միջոցառումների ընթացքում։ Օրվա ամենահրատապ խնդիրն, անտարակույս, անխտիր բոլոր քաղբանտարկյալների անհապաղ ազատ արձակումն է, առանց որի՝ երկխոսության կամ հասարակական համերաշխության վերականգնման մասին խոսք անգամ չի կարող լինել։ Իսկ որպես ընդհանուր ռազմավարություն, ակնհայտ եւ անկասկած է, որ մենք օգտագործելու ենք օրինական բոլոր միջոցները՝ հանցավոր վարչախմբից ազատվելու եւ երկրի սահմանադրական կարգը վերականգնելու նպատակով։ Մի բան պետք է պարզ լինի թե՛ Հայաստանի իշխանությունների, թե՛ միջազգային հանրության համար, այն է՝ փետրվարյան վերջին տասնօրյակի ազատության վայելքը ճաշակած արժանապատիվ հասարակության հաղթական երթն անկասելի է։

Շնորհակալություն ուշադրության համար։

Хроника текущих событий

The archives of the "Хроника текущих событий" magazine, a samizdat publication during the Soviet times, is available online. I cam across it while reading this Radio Liberty article. I can't believe that as little as two months ago the Armenians were reduced to producing samizdat in what we had hoped would be a free country. Things, instead of getting better, have degraded since the independence. Instead of progressing, the country is pushed further into an Asiatic style fiefdom in the hands of a few bandits.

Will it ever be possible to reverse this trend and bring liberty to its citizens? That's what we are struggling to do and so far we have been beaten up, imprisoned and some of us have been martyred.

Does anyone see a light at the end of the tunnel?